12.3.5. Direktaj rolvortetoj
En tiu ĉi paragrafo estas klarigoj pri la direktaj rolvortetoj al (§12.3.5.1), el (§12.3.5.2) kaj ĝis (§12.3.5.3), sed ankaŭ la N-finaĵo (§12.2.5) kaj la rolvorteto de (§12.3.2) estas direktaj rolmontriloj.
12.3.5.1. Al
Al montras celon. Al ofte similas al por. Vidu ĉe por klarigon pri la diferenco: §12.3.6.9.
Direkto de movo
Normale al montras celon de moviĝo:
Mi venas de la avo, kaj mi iras nun al la onklo. FE 9 La celo de la irado estas la onklo.
En unu tago, kiam ŝi estis apud tiu fonto, venis al ŝi malriĉa virino. FE15
Vi devas nur iri al la fonto ĉerpi akvon. FE17
Sur kruta ŝtuparo li levis sin al la tegmento de la domo. FE 34
Mallarĝa vojeto kondukas tra tiu ĉi kampo al nia domo. FE 38
Josuo kaj la tuta Izrael ŝajnigis sin venkobatitaj de ili, kaj ekkuris en la direkto al la dezerto. Js 8
Li kraĉos al vi en la vizaĝon. Rt41
Direkto sen movo
Al povas montri direkton ankaŭ kiam ne estas movo:
La reĝido etendis siajn brakojn al la ĉielo, al la arbaro, kaj al la maro. FA2 90 La brakoj estis direktitaj en la diversaj direktoj, sed ili ne moviĝis al tiuj lokoj.
Danke ŝi ridetadis al li. FA1166 La ridetoj estis en lia direkto.
Li rigardis al la klara, hela luno supren. FA3 23
Mi sopiras... al la lando de mia infaneco. FA3 31
Kiele junulo povus kontraŭstari al la ĉarmoj de malĉastulino? Rt32
Dum momento ŝi staris senmove, apogante sin per la mano al angulo de muro. M 92
Ricevanto
Al tre ofte montras tiun, kiu ricevas ion, aŭ tiun, kiu ion aŭdas, vidas, ek- scias, lernas k.t.p. (= ricevas sonon, bildon, sciaĵon, lernaĵon k.t.p.):
Donu al la birdoj akvon, ĉar ili volas trinki. FE 9 La birdoj ricevu akvon.
Mi redonas al vi la monon, kiun vi pruntis al mi. FE14 Antaŭe mi ricevis la monon (prunte), nun vi ĝin rericevos.
Ŝi tuj lavis sian kruĉon kaj ĉerpis akvon en la plej pura loko de la fonto kaj alportis al la virino. FE15
Petu ŝin, ke ŝi sendu al mi kandelon. FE 20
Mia tuta ŝuldo estos pagita al vi baldaŭ. FE 25
Diru al mi vian nomon. FE18
Rakontu al mia juna amiko belan historion. FE10
Kial vi ne respondas al mi? FE 20
Ordonu al li, ke li ne babilu. FE20
Montru al ili vian novan veston. FE18
La kuracisto konsilis al mi iri en ŝvitbanejon. FE 40
Mi instruas Esperanton al mia infano. LR 98 (= Mi instruas mian infanon pri Esperanto. LR 98)
La lumo de la suno metis finon al la bela sonĝo. FA3 32 La sonĝo "ricevis finon" = finiĝis.
Oni donis al li panon, kaj li manĝis, kaj oni trinkigis al li akvon. Sm130
Profitanto, malprofitanto
Al povas montri tiun, kiu iel profitas aŭ malprofitas de ago. Alivorte al montras tiun, kiu "ricevas" la agon aŭ rezulton de la ago:
Mi ĉiam estas preta fervori en servado al la patrujo. Rz 62 La patrujo pro- fitus de la servado.
"Pardonu al mi, patrino," diris la malfeliĉa knabino, "ke mi restis tiel longe". FE17 La knabino profitus de la pardono. Ankaŭ eblas uzi Pardonu min: §30.7.
Mi deziras al vi bonan tagon, sinjoro! FE10
Oni tiel malhelpis al mi, ke mi malbonigis mian tutan laboron. FE 33
Antaŭ tri tagoj mi vizitis vian kuzon kaj mia vizito faris al li plezuron. FE 20
Vi tiam povos tre humile teni al li la kaleŝon, kiam li veturos kun ŝi al la preĝejo por edziĝi. Rt 41
Pro la bono de la afero ni devos cedi al la plimulto. OV 64 Ni cedos kaj la plimulto profitos de tio.
Mi cedas al via peto. FA117 = Mi cedas al vi pro via peto.
Tiaj ĉi al-komplementoj ofte montras samtempe apartenon aŭ posedon de korpoparto aŭ vestaĵo. Oni povas anstataŭe uzi posedan pronomon (§11.2), sed al estas pli klasika:
Ŝi kombas al si la harojn per arĝenta kombilo. FE34 = Ŝi kombas siajn harojn...
Mi al vi purigos la botojn. Rz 45 = Mi purigos viajn botojn.
Ili ŝmiris al si la angulojn de la buŝo per fiŝoleo, por ke ili fariĝu pli flekseblaj. FA3 96
Por knabinoj tio ne estis irebla vojo, ili disŝirus al si la vestojn. FA2 88Ricevanto de demova ago
Al povas montri la ricevanton (profitanton/malprofitanton) de ago, kiu estas demova. La ricevanto ja ricevas ian agon, sed la ago estas tia, ke ĝi for- prenas ion de la ricevanto. Tia ĉi mikso de almovo kaj demovo povas esti konfuza. Ofte de estas pli klara:
Ŝi detiris al li la galoŝojn de la piedoj.FA1145 Li ricevis servon, kiu konsistis el detirado de galoŝoj. Oni povus eble miskompreni, ke oni detiris la galoŝojn de alia persono, kaj poste li ricevis la galoŝojn. Oni uzas ankaŭ de en tiaj esprimoj: Ili deprenis de li lian veston. Gn 37
Vi rabas al via homo ĉion, kion li havas, ĝis ne restas al li eĉ ĉemizo sur la korpo. Rt57 La rabo iras direkte al via homo, kiu perdos ĉion, kion li havas. De estus pli klara.