Aldonajn rolmontrilojn oni uzu nur kiam tio estas bezonata por klareco. Plej ofte simpla anstataŭ sufiĉas. Komparu kun krom (§12.3.6.3).
Tradicie oni klarigas tion ĉi per subkomprenata I-verbo: ...anstataŭ fari tion
pro mi. ...anstataŭ peti de vi anstataŭ bati Vilhelmon. ...anstataŭ veturi
al Bath. ...anstataŭ skribi per literoj ordinaraj.
Anstataŭ anstataŭ
La radiko VIC havas en prefikseca uzo signifon similan al anstataŭ (§38.4.1). Oni tial proponis vice al aŭ vic' al kiel alternativon al anstataŭ. Vic' al estas farita laŭ la modelo de dank' al (§10.1). Kvankam tiuj alter- nativoj estas sufiĉe tuj kompreneblaj, ili ne fariĝis popularaj. Normale oni uzu anstataŭ, sed almenaŭ en poezio oni ja povas provi vice al aŭ vic' al.
Zamenhof uzis kelkfojepro anstataŭ anstataŭ (§12.3.6.11). Vortfarado
Anstataŭa = "tia, ke ĝi servas (aŭ povas servi) anstataŭ io, surogata":
Rompiĝis unu el la radoj de nia aŭto, kaj ni devis almeti la anstataŭan radon.
Anstataŭe = "anstataŭ tio": Li ne donis al mi kafon. Anstataŭe li donis teon.
Anstataŭi = "esti (servi, roli...) anstataŭ io": Ne tiel baldaŭ ankoraŭ trov- iĝos persono, kiu volus kaj povus min anstataŭi en la diversaj multaj laboroj por nia afero. OV126 (= ...povus servi anstataŭ mi...) La patro kaj la fratoj anstataŭis al ŝi la okulojn [...], ke ŝi povis pensi, ke ŝi vidas per propraj okuloj.FA3116 (Ili servis kiel ŝiaj okuloj.)
Anstataŭigi = "meti ion anstataŭ io alia, doni al io la rolon de io alia":
Ĉiu pli granda magazeno por siaj bezonoj uzas virojn, kaj kiu iam provis anstataŭigi ilin per virinoj, havis grandan malprofiton. M 89
Ne konfuzu anstataŭi kaj anstataŭigi. Ambaŭ estas objektaj verboj, sed tio, kio anstataŭas, mem servas anstataŭ io. Tio, kio anstataŭigas, metas ion anstataŭ io alia.
12.3.6.2. Dum
Dum montras tempodaŭron, = "en la daŭro de". Dum staras antaŭ tempa aŭ aga esprimo:
Tondroj bruadis dum la tuta nokto. FA177
Ŝi ne ŝanceliĝis kiel antaŭ kelke da horoj, ne puŝiĝis je la krutaj ŝtupoj kaj ne haltis dum la irado por reakiri spiron. M194
Dum multe da semajnoj la suno lumas ĉiutage apenaŭ kelke da horoj. M 200
Estis tie tiel lume, preskaŭ kiel dum la tago. M 200
Dum la vojo Klaro parolis al Marta. M104 La vorto vojo normale ne estas aga aŭ tempa, sed ĉi tie ĝi reprezentas iradon laŭ vojo.
Legu pri la diferenco inter dum kaj tempa en en §12.3.4.6. Legu ankaŭ pri tempa tra en §12.3.4.14, kaj tempa por en §12.3.6.9.
Frazenkondukilo
Dum estas ankaŭ frazenkondukilo (§33.7): Forĝu feron dum ĝi estas varm- ega. PE616 Tio estas eĉ la origina uzo de dum. Komence dum tute ne estis uzata kiel rolvorteto.
Vortfarado
Dume = 1. "Dum tiu tempo": Mi iros ĝin akiri en la urbo! dume sidu iom ĉe mia malsana infano! M198 2. "Provizore, ĝis pli ĝusta tempo": La verketo eliras dume nur en lingvo rusa, kaj poste ni penos, ke ĝi iom post iom eliru ankaŭ en aliaj lingvoj. OV 156 3. "kontraste al tio, kontraŭe": La ekposedo de ĉio tio ĉi [= verboformoj en naciaj lingvoj] postulas inf- eran paciencon [...]. Dume lingvo arta anstataŭ tiu ĉi tuta haoso [...] donas al vi sole nur 6 vortetojn "i, as, is, os, us, u ". FK 272
12.3.6.3. Krom
Krom montras aferon, kiun oni konsideras aparte. Tiu baza signifo donas praktike du signifojn: escepta krom kaj aldona krom. La diferenco inter tiuj du signifoj estas tre granda, kaj tio iafoje povas krei riskon de miskompreno.
Escepta krom
Escepta krom montras ion, por kio la cetero de la frazo ne validas.
Se la frazo estas pozitiva, la senco de escepta krom estas negativa. Tia pozitiva frazo normale enhavas ĉiu(j), ĉio aŭ tuta:
Tie estis ĉiuj miaj fratoj krom Petro. LR106 Petro ne estis tie.
Krom la studento ĉiuj estis en la lito. FA3 52 La studento ne estis en la lito.
Ĉiun homon, kiu [...] petos ion de ia dio aŭ homo krom vi, ho reĝo, oni ĵetu en kavon de leonoj. Dn6 Se iu petos de vi, tiun oni tamen ne ĵetu en kavon de leonoj.
Ĉio en ŝi estis juna kaj almenaŭ ŝajne serena, krom la frunto. M150 La frunto ne estis tia.
La tuta teksto estas ĝusta, krom unu frazo. Unu frazo ne estas ĝusta.
La tuta popolamaso disiĝis krom malgranda grupo. Malgranda grupo ne disiĝis.
Se la frazo estas negativa (kun ne, NENI-vorto aŭ sen), la senco de escepta krom estas pozitiva:
En la salono estis neniu krom li kaj lia fianĉino. FE26 Li kaj lia fianĉino ja estis tie.