Proksimigo, rilatigo
Kun povas montri abstraktan rilatigon aŭ proksimigon:
Multaj personoj intermiksas mian nomon kun la nomoj de miaj fratoj. OV 431 La diversaj nomoj estas en la pensoj tiel proksimaj unu kun la alia, ke oni ne povas ilin distingi.
Sur la vizaĝo oni povis vidi konfuzon, ligitan kun tiu sama kompato, kiu sonis en la voĉo! M135 La konfuzo kaj la kompato estas kunigitaj per ligo.
Ŝi ridis pri la du seĝoj, ĉe kiuj unu piedo estis malpli longa ol la tri aliaj, kaj ŝi komparis ilin kun la kripluloj-maljunuloj, kiujn ŝi vidadis sur la stratoj. M 38 Si metis ilin unu kun la alia en la pensoj por kompari ilin.
Akompana eco, sento aŭ fenomeno
Kun povas montri ian econ, senton aŭ fenomenon, kiu akompanas ion (per-
sonon, objekton, agon):
"Kion mi vidas!" diris ŝia patrino kun grandega miro. FE17 Ŝiajn vortojn akompanis miro.
Kun bruo oni malfermis la pordegon. FE 38 Samtempe kiel la malfermado, kaj pro ĝi, aŭdiĝis bruo.
Viaj konatoj estos homoj kun la plej aristokrata konduto. Rz-84 = ...homoj, kiuj kondutas plej aristokrate.
Tio signifas? - demandis Marta kun frapanta koro. M 30 Ŝia koro frapadis dum ŝi demandis.
Li deturnis la kapon kaj respondis kun apenaŭ kaŝata malkontent- eco. M10
La infano kun vizaĝo ruĝa de varmego ĵetiĝadis sur ĝi [= la litaĵo] kun preskaŭ senĉesa tusado kaj neklaraj plendoj. M194 Aŭ ...dum preskaŭ senĉesa tusado...
Tempo
Kun-esprimo povas montri ion, ĉe kies apero (aŭ tuj poste) okazas io:
Leviĝu kun la suno, edziĝu dum juna. PE 1307 = Leviĝu, kiam la suno lev- iĝas...
Samtempe kun la leviĝo de la ambaŭ virinoj malaperis la paro da okuloj. M43 Oni povus ankaŭ uzi kieclass="underline" Samtempe kiel la leviĝo...
Kun tiuj ĉi vortoj li malaperis en la arbaron. Rt59 = Dirinte tiujn ĉi vortojn li malaperis...
Kun la nuna numero finiĝas la unua jaro de eldonado de nia gaz- eto. OV 82 La unu jaro finiĝas, kiam eldoniĝas la nuna numero.
Kun povas ankaŭ montri tempon, dum kies iom-post-ioma iro io ŝanĝiĝas:
Ŝi amis lin kun ĉiu tago pli varmege kaj pli sincere. FA1172 La amo kreskis laŭ la pasado de la tagoj.
Kun la tempo la formo nova iom post iom elpuŝos la formon malnovan. FAnt4S = Laŭ lapaso de la tempo...
Kun kvazaŭ participo
Ofte oni povus anstataŭigi kun per aktiva participo (§28.1). La frazparto post
kun estus objekto de tiu participo:
Li renkontis vartistinon kun malgranda infano. FA1198 = Li renkontis vartistinon havantan malgrandan infanon. ...vartistinon, kiu havis mal- grandan infanon.
Li kun teatra gesto montris la pordon de la kabineto. M46 = ...farante teatran geston...
La ĉefepiskopo forlasis ŝin kun koleraj vortoj. FA1176 = ...dirante kolerajn vortojn.
Li sidis kun la brakoj kunmetitaj. = ...havante la brakojn kunmetitaj. Ĉi tie kun peras priskribon (§25.1.2), kvazaŭ ĝi estus verbo.
Koncernato
Zamenhof ofte uzis kun por montri ion, kio estas iel koncernata. Kiam ne temas pri akompano, estas rekomendinde uzi pli klaran rolvorteton. Ofte pri (§12.3.6.10) estas la ĝusta elekto:
Estis kun li tiel same, kiel kun la ministro: li rigardadis kaj rigard- adis. FA1109 Uzu pri.
Kun la kudrado de gantoj la afero iris malbone. FA1221 Uzu pri.
Kiu povus supozi, ke sinjorino Herminio iam agos kun vi en tiel kruela maniero! M150 Uzu kontraŭ.
Kio fariĝis kun ŝiaj infanoj? M118 Uzu al.
Rekomendinte al la infano esti singarda kun la fajro, ŝi denove mal- supreniris. M13 Uzu pri. = ...singarda en ĉiu ago, kiu koncernas la fajron... Iafoje tamen singarda kun povas esti tute bona: Kun li oni devas esti singarda. Rz32 = Kiam oni estas kun li...
Kun kaj per
Iafoje kun kaj per (§12.3.6.7) povas esti tre proksimaj. Ilo aŭ rimedo ja ankaŭ akompanas la agon, al kiu ĝi servas. Oni elektu laŭ tiu senco, kiun oni volas esprimi:
Ĉe la lasta vorto li kun teatra gesto montris lapordon de la kabineto. M 46 La montrado estis akompanata de teatra gesto, tial kun. Oni uzu ansta- taŭe per, se ĝuste la teatra gesto servis por montri la pordon.
Mi iris kun ŝipo, kiu veturis norden. FA3128 Li akompanis la ŝipon. Oni povus ankaŭ uzi per, se oni volas diri, ke li uzis la ŝipon kiel veturilon.
Sed plej ofte kun kaj per donas tute malsamajn signifojn: Ŝi vidis ĉevalon per binoklo (ŝi uzis la binoklon por vidi). Ŝi vidis ĉevalon kun binoklo (la ĉevalo havis binoklon, aŭ eble ŝi havis binoklon, sed ne uzis ĝin por vidi la ĉevalon).
Rolvortaĵoj kun kun
Legu ankaŭ pri rolvortaĵoj kiel kompare kun, kune kun en §12.3.7. Vortfarado
Kune = "samtempe + samloke + samage + samcele, kiel unu tuto, unu kun la alia": Ĉu vi konsentas, ke ni vojaĝu kune? FA164 Patro kaj patrino kune estas nomataj gepatroj. FE36 Ili estas kune. (= Ili havas amrilaton.) Kune kun estas ofte uzata kiel pli emfaza formo ol simpla kun. Vidu ek- zemplojn ĉi-antaŭe.Ĉi-kune = "kun tio ĉi, kune kun tiu ĉi letero, paketo aŭ simile": Mi