§4.3
47
O-vortoj
Iuj radikoj montras homan rolon, kiu estas plej ofte okupata de viroj,
kvankam nenio vere malebligas virinon en tia rolo. Tre frapa ekzemplo estas
la vortoj soldato kaj pastro. Por tiuj, kiuj konas nur virajn soldatojn kaj nur
virajn pastrojn, tiuj radikoj povas ŝajni per si mem klare viraj, sed en iuj
landoj ja ekzistas ankaŭ inaj soldatoj kaj inaj pastroj. En la ĉi-antaŭaj listoj
soldato kaj pastro estas klasitaj kiel neŭtraj. Tiaj radikoj ekzempligas la
multajn okazojn, en kiuj la klasado estas tre malfacila.
Radikoj por supernaturaj kaj fabelaj estaĵoj kiel dio, diablo, anĝelo, feo,
koboldo, fantomo kaj genio havas tre varian uzon depende de la diversaj
tradicioj kaj imagoj pri tiaj estaĵoj. Iuj el ili tamen forte tendencas al vireco,
ekzemple dio kaj feo. Se oni parolas pri inoj, oni do normale uzas diino kaj
feino.
Seksaj afiksoj
Per la sufikso IN (§38.2.20) oni povas doni inan sekson al vorto: knabino,
studentino, hundino. Se la radiko estas vira, oni devas aldoni IN, kiam temas
pri ino: Ŝi estas reĝino. Ĉe neŭtra radiko oni povas aldoni IN, se oni volas
klare montri, ke temas pri ino, sed tio ne estas deviga: Ŝi estas aktor(in)o. Se
-
jam la radiko estas ina, oni kompreneble ne aldonu IN: Ŝi estas mia muzo.
Per la radiko VIR uzata prefiksece aŭ A-vorte (§38.4.1) oni povas doni viran
sekson al vorto: virleono, virhundo, virhomo, vira studento. Ĉe neŭtra radiko
oni povas aldoni VIR- aŭ vira, se oni volas klare montri, ke temas pri viro:
Virhundoj agas alie ol hundinoj. Tiu rolo estas por vira aktoro. Se jam la
radiko estas vira, oni kompreneble ne aldonu VIR: Li estas reĝo. Se la
radiko estas ina, oni povas aldoni VIR- aŭ vira por krei viran signifon, sed
praktike tio malofte okazas: Li agas kiel virprimadono.
Per la prefikso GE (§38.3.6) oni povas doni ambaŭseksan signifon al vorto:
gehomoj, geviroj, gestudentoj, gehundoj. Se la radiko estas neŭtra, GE
normale estas superflua, sed povas esti uzata por emfazi, ke ambaŭ seksoj
ĉeestas. Kutime oni ne uzas GE antaŭ inaj radikoj, sed nur antaŭ viraj aŭ
neŭtraj.
Vortoj faritaj per la sufikso ĈJ (§38.2.6) havas viran signifon. Vortoj faritaj
per la sufikso NJ (§38.2.25) havas inan signifon.
Konfuzo
Bedaŭrinde pri la signifo de iuj vortoj regas diversaj opinioj. Precipe vortoj
por bestoj kaj profesiuloj estas neunuece uzataj. Vortoj kiel bovo, ĉevalo,
ŝafo, hundo, tajloro, advokato kaj sekretario estas uzataj de kelkaj kiel viraj
vortoj, de aliaj kiel neŭtraj. Konfuzo regas ankaŭ pri vortoj, kiuj finiĝas per
...ulo, ...ano, ...isto, ...estro, ...anto, ...into, ...onto, ...ato, ...ito kaj ...oto, pri popolaj vortoj kiel Anglo, Italo, Ĉino kaj Hindo, pri la vorto amiko k.t.p.
Plej ofte oni rutine aldonas la sufikson IN al neŭtraj vortoj, se oni parolas pri
ino, kvankam tio principe ne necesas. Aliflanke ĉe multaj neŭtraj vortoj oni
ofte ne montras virseksecon, eĉ kiam tio povus esti bezonata. Oni kontrast-
igas inter ekz. bovo kaj bovino, koko kaj kokino, Ĉino kaj Ĉinino, Svedo kaj
48
§4.3
O-vortoj
Svedino, kuracisto kaj kuracistino, lernanto kaj lernantino k.t.p., tiel ke
bovo, koko, Ĉino, Svedo, kuracisto kaj lernanto ŝajnas viraj. Tiam la kun-
teksto (kontrasto kun ina vorto) momente donas viran signifon al vorto, kiu
per si mem estas neŭtra. Tio estas eble mallogika, sed tre praktika. Temas pri
ekonomia esprimomaniero. En multe-nombro tamen tiaj vortoj restas
neŭtraj: Vortoj kiel bovoj, kokoj, Ĉinoj, Svedoj, kuracistoj, lernantoj k.t.p.
normale inkluzivas kaj virojn kaj inojn. Ne necesas aldoni la prefikson GE.
Efektive nur ĉe la multe-nombra formo oni povas klare vidi, ĉu temas pri
neŭtra aŭ vira radiko. Firme viraj radikoj neniam estas uzataj sensekse en
multe-nombro. Vortoj kiel patroj, knaboj, onkloj kaj bokoj ĉiam montras nur
virojn aŭ virbestojn.
Sed multaj firme neŭtraj vortoj, ekz. homo, persono, infano, parenco,
membro, pasaĝero, demokrato, turisto, besto, formiko, muŝo k.a., apenaŭ
iam estas uzataj virsekse. Oni ne parolas pri ekz. homo kaj homino, persono
kaj personino, infano kaj infanino, celante, ke homo, persono kaj infano estu
komprenataj vire. Entute vortoj kiel homino, personino kaj infanino estas tre
maloftaj. Iuj eĉ opinias, ke tiaj vortoj estas eraraj. Tio tamen estas troigo. En
iaj specialaj kuntekstoj povas esti tute konvene paroli pri ekz. homino aŭ
infanino.
Legu ankaŭ pri eventuala sekso de UL kaj aliaj similaj sufiksoj en §38.2.30.
Evoluo
La signifo de radiko ne estas ŝtone fiksita. La lingvo povas evolui, kaj ankaŭ
fakte evoluas kaj ŝanĝiĝas. Multaj vortoj, kiuj antaŭe estis uzataj preskaŭ
ĉiam kun vira signifo, estas nun pli kaj pli uzataj kun neŭtra signifo. Precipe
ĉe profesioj la evoluo de la modernaj socioj ĉiam pli kreas bezonon de
vortoj neŭtraj. Sed estas evidente, ke tiu evoluo ne povas trafi ĉiujn vortojn.
La signifo de oftaj viraj vortoj kiel patro, viro, knabo, sinjoro, reĝo k.a., tre