Кармілі кепска. І два разы на суткі: раніцай і ўвечары – хоць па законе трэба тры. Як мінімум: сьняданак, абед, вячэра. Казалі, што кухары не спраўляюцца, бо дужа шмат арыштаваных. Новых кухараў браць – навошта: вы тут госьці, праз дзесяць дзён ізалятар зноў увойдзе ў сваё звычайнае жыцьцё… З таго, што давалі, без сумненьня есьці можна было толькі хлеб. А давалі яго чацьвярцінку дзевяцісотграмовай буханкі на суткі і 75 грамаў батона раніцай. Мякіш хлеба ішоў і на выраб розных патрэбных рэчаў – шашак, шахматаў, папяльнічак... Абрыдла тушаная квашаная капуста, якую тут называлі “бігас” – смурод, які ў рот браць нельга было. Толькі адзін раз далі прыстойны гарохавы суп. Усё астатняе есьці было немажліва і яны фактычна галадалі, пакуль не пайшлі перадачы з волі.
Калі прыйшла першая перадача, дзяўчынка, якая яе атрымала, заплакала… А потым іх “хату” закідалі харчамі і рознымі патрэбнымі і непатрэбнымі ў турме рэчамі. І ня толькі родныя і сябры, але і незнаёмыя – праваабаронцы.
Адно турбавала: з перадач зьнікалі кнігі. Дзейнічала своасаблівая цэнзура ці міліцыянты проста самае цікавае забіралі сабе? Пэўна, і першае, і другое. Але часьцей другое, бо як тады расцаніць тое, што праходзілі “крамольныя” беларускамоўныя гістарычныя кнігі Караткевіча ці Арлова, а зьнікалі – “ізымаліся” – кнігі Даўлатава ці Стывена Кінга? З газетаў прыходзілі ўсе. Нават “Наша Ніва” з артыкуламі пра плошчу і выбары, з успамінамі “каліноўцаў”, а слова гэтае ўсё часьцей пачало ўжывацца адносна жыхароў намётавага мястэчка, і нават паведамленьнямі ад тых, хто сядзеў у турмах…
Так, жыцьцё паступова наладжвалася, неафіты вучыліся вязьнеўскім “прамудрасьцям”. Навучыліся весьці перагаворы праз вентыляцыю. Адзін раз Марыйцы ўдалося нават паразмаўляць з Алесем, які быў у недалёкай камеры. Але яны абмежаваліся толькі кароткімі фразамі, кшталту: “Як ты?” “Трымайся!”, “Убачымся па выхадзе…”, бо было няёмка казаць, хоць і варта дзеля падтрымкі – тут так бы гэта зразумелі – самае простае: “Я цябе кахаю…”, бо слухала гэтыя перамовы адразу некалькі камераў, поўных незнаёмых людзей. І ня толькі незнаёмых. Марыйка даведалася, што сярод затрыманых шмат тых, каго яна ведала з радыё, газетаў, вулічных акцыяў, шмат знакамітасьцяў, якімі магла б ганарыцца любая краіна: Мазынскі, Дынька, Лябедзька, Янукевіч, Шэін… Рэжысёр, выдавец “Нашай Нівы”, палітыкі…
З “Дзёньніка” Марыі Б.
“Колькі вяровачцы ні віцца… Да пары жбан ваду носіць… Мы з братам ведалі гэтыя прымаўкі, бо быў час, калі захапляліся імі і самі шукалі варыянты-эквіваленты перакладаў вядомых выслоўяў з расейскай мовы на беларускую. Так, урэшце рэшт, праз некалькі гадоў “захапленьня” “графіці” нас злавілі міліцыянты, калі брат пісаў на школе “Жыве Беларусь!”. Я ўцякла, але і мяне вылічылі і назаўтра выклікалі ў пастарунак. А вылічылі як? Не паверыце. Узялі запісы перамоваў брата па мабільным тэлефоне. І са мной у той вечар. Дзіва дзіўнае, падумала я, якая ім справа да размоваў нейкіх дзяцей... Але ж бач ты: адсочвалі, запісвалі. Вось і ня вер у татальны кантроль, у дыктатуру… Вось і падумай “іначай”, а лепш скажы па тэлефоне “крамолу” пра "ўсенароднаабранага" ці ягоных набліжаных – адразу патрапіш пад “карандаш”.
Мяне тады адпусьцілі. Пашкадавалі, мусіць. А мо не хацелі разгалошваць на судзе, адкуль у іх зьвесткі пра маю “дзейнасьць”. Ці проста думалі пазьней узяць на “кручок”. А брату, за сапсаваныя сьцены, сьвяціла да двух гадоў зьняволеньня і буйны штраф. І ён рвануў у Чэхію…”
Гутарак было шмат – што яшчэ рабіць у замкнутай прасторы… Але толькі аднойчы ў іх у камеры ўзьнікла спрэчка – калі загаварылі пра каханьне і, зразумела, у гэтай сувязі – пра мужчынаў. Яна і запомнілася Марыйцы найбольш.
Алена, выкладчыца універсітэту, як старэйшая і ўжо разьведзеная, сказала катэгарычна:
“Ня веру я мужчынам, для іх здрадзіць, схлусіць – як шклянку вады выпіць…”, – мела на ўвазе яна, пэўна, свайго былога мужа, а ў прыклад прывяла чамусьці іншага мужчыну, які пераехаў у Менск і завёў сабе каханку, дзяцей, а сваю жонку пакінуў у вёсцы, дзе да таго працаваў. Пры гэтым кожная ў камеры падумала найперш адразу пра свайго каханага ці знаёмага… Маладзенькія дзяўчаты прамаўчалі, а Тацяна, яшчэ адна маці-адзіночка, якая сама выхоўвае сына, раптам не пагадзілася з ёю:
“Ай, не люблю я такія размовы… У гэтым сэньсе – здрады і хлусьні – няма падзелу на мужчынаў і жанчын. Усе “добрыя” – усе аднолькавыя… Я больш скажу: усё адмоўнае, што ёсьць у мужчынах, ад нас, ад жанчын… Ну-ну, не нярвуйцеся, тлумачу: што я магу даць свайму Андрэйку, каго можа выхаваць маці-адзіночка?.. Сыну трынаццаць, яму трэба бацька, моцная рука. Прыклад трэба. А што можам даць мы? А ў школах хто працуе – адны жанчыны… Вось і вырастаюць з нашых хлопчыкаў найчасьцей інфантыльныя ныцікі ды размазьні… Мяккія і трусьлівыя і разам з тым да жанчын жорсткія… Бо маці, саступаючы ім, іхнім капрызам, самі вучаць іх гэтаму. І мужчынамі яны пачынаюць рабіцца, толькі патрапіўшы ў мужчынскі калектыў – у армію напрыклад, ці праз гады…”