30 сьнежня 1918 года ў Смаленску адкрылася VI Паўночна-Заходняя абласная (!) канфэрэнцыя РКП(б). З прапановы Аляксандра Мясьнікова яе й перайменавалі ў І з'езд КП(б) Беларусі. Там і стварылі БССР. Старшыня Гартны ў свой урад землякоў слуцка-капыльскіх і падзьбірваў. Камісарам па нацыянальных справах прасіў стаць Шантыра, камісарам працы — Язэпа Дылу. Апошні й дапамагаў свайму патрону казкі-легенды дастворваць — у друку («Шлях амаль у сотню год») узгадваў, напрыклад, як напрыканцы 1918-га з Гартным наведалі Янку Купалу (які на той час жыў у Смаленску і служыў упаўнаважаным Саюза гарадоў, нарыхтоўваў у вакольных вёсках прадукты для фронту і шпіталяў). Што доўга блукалі па цёмных вулках (і электрычных лямпачак не было, і налёту нямецкіх аэрапланаў 6сяліся) — праўда. Як і тое, што Уладзіслава Францаўна засмажыла яешню і сялянскую каўбасу з кменам, і самаробны сыр на стол паставіла. А вось пра тое, што Купала і Купаліха «вельмі ўзрадаваліся вестцы пра ўтварэньне БССР» — хлусьня дутая. І не сказаў тады Купала: «Калі б я раней ведаў, што так хораша вырашыцца наша нацыянальнае пытаньне — ужо даўно б звольніўся з гэтай непадыходзямай, для мяне службы й пераехаў бы ў Менск» — і пасьля «весткі» ж працаваць у Смаленску Купала застаўся. Як не зманьваў яго на свой бок Гартны… І тост за Савецкую Беларусь ня браў тады, — як «прыпамінаў» Язэп Дыла — пра візіт іхні Купала затым Лёсіку й Гаруну падрабязна расказваў. А яшчэ Дыла і пра тое пісаў («Беларускія драматургічныя гурткі на Случчыне»), як пад Саветамі «папараць-кветкаўцы» «раптам адчулі» (!), што завершылі сваю ролю — і бальшавікі распусьцілі іх (вось як проста — не пазьнішчалі, а «распусьцлі»).
І не ўгаварылі такі Гартны з Дылам Купалу папоўніць сваю «двоіцу» — адны праз колькі дзён у Менск прыехалі! Па дарозе з вакзала зайшлі ў прыватную рэстарацыю, па дзве порцыі кожнаму замовлі. А затым і нямецкага мёду-эрзацу паспытаць захацелі. Гаспадар неахвотна, насьцярожана яго прынёс (задорага ж дастаўся!).
― Баецёся, што новая ўлада адбярэ ад вас гэты мёд? — пажартаваў сур 'ёзна Гартны.
― А хіба будзе нейкая новая ўлада? — не зразумеў гаспадар.
― А як жа! Ужо ж абвешчана Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка!
Так Менск упершыню й даведаўся пра новую краіну…
Але ж даўно ўжо мудрасць народная пра мужыка ў панстве заўважыла — «Няма горшага пана, як з мужыкоў». Ачмураныя, падманутыя, пазбаўленыя «ліберальна-буржуазнай» самакрытычнасьці, «мяккацеласьці», цэлыя натоўпы ўсьведамлялі сябе геніямі й правадырамі. А як жа, калі й «кухарка сможет управлять страной»! І аднойчы на «надзвычайнай нарадзе», якая праводзілася пад старшынствам Леніна, на запытаньне «Хто ў беларусаў, зможа стварыць урад?» упэўнена ўстаў Цішка Гартны і, ня вагаючыся, абвесьціў: «Я ствару такі ўрад!» (пра гэта пакінуў пісьмовыя ўспаміны Уладзімер Дубоўка, якому ў Маскве распавёў пра гэты выпадак Алесь Чарвякоў).
Так-так — упэўненасьці й амбітнасьці не пазычаць было Гартнаму! Хоць, па-праўдзе, у самім сабе яшчэ неразабраўся, і тварыць хацелася, і жыць — за пояс уласавых ды іваноўскх запхнуць. Ён нацэліўся ўжо рэспубліку цэлую ўзначальваць, лёс яе самохаць вызначаць узяўся! Хоць і ня ведаў (ды і ці здольным быў уведаць?), што і адказнасьць, і крыж гэта — на ўсё жыцьцё. Гэта ж не на кухні, не ў баразьне… На тое ж пячатка ці не ад самога Бога патрэбна! А да ўсяго — і «галава», і талент гаспадарскі (цар Мікалай ІІ падчас перапісу ўсерасійскага так і запісаў насупраць свайго прозьвішча «Хозяин земли русской», не цар, не самадзержац, а — гаспадар!). А тут, можа, да ўсяго — і апетыт разышоўся: колькі тае рэспублікі, і тую суседзі па частках хапануць хочуць. Вунь дзе сілішча — за Масквой, за Уралам. Во дзе прастора, гэта ж не скуры ў Капылі ў тухнечы салёнай церці!