— To specjalnie — odrzekł. — Chcę, aby cały obóz spał. — Napotkał jej wzrok. — l chcę dać pani czas na zmianę decyzji.
— Nie! — Zerwała się na równe nogi i ruszyła do drzwi. Jego głos ścigał ją.
— Donli by też panią o to prosił.
Nadeszła noc i wypełniła pokój. Evalyth nie wstała, by zapalić światło. Wyglądało to tak, jakby krzesło, ongiś ulubione przez Donliego, nie chciało jej puścić.
W końcu przypomniała sobie o lekarstwach. Miała jeszcze kilka tabletek. Po zażyciu jednej z nich łatwo będzie wykonać egzekucję. Na pewno Jonafer poleci dać coś Moru na uspokojenie choć teraz, zanim go tu przyprowadzą. Dlaczego więc nie miałaby sobie pomóc w ten sposób?
Nie byłoby to słuszne.
Dlaczego nie?
Nie wiem. Nic już nie rozumiem.
A kto rozumie? Tylko jeden Moru. On wie, dlaczego zamordował i poćwiartował człowieka, który mu zaufał. Evalyth stwierdziła, że na jej ustach zagościł niewidoczny w ciemnościach zmęczony uśmiech. Niezawodnym przewodnikiem Moru były jego przesądy. Teraz już zobaczył u swoich dzieci pierwsze oznaki dojrzałości. Powinno go to choć trochę pocieszyć.
Dziwne, że ten przełom endokrynologiczny, związany z nadejściem dorosłości, pojawił się w warunkach przerażającego stresu. Raczej można by tu się spodziewać pewnego opóźnienia. Co prawda przez jakiś czas jeńców karmiono znacznie bardziej racjonalnie, a lekarze zapewne uwolnili ich od najróżniejszych chronicznych infekcji. Ale i tak wszystko to było dziwne. Poza tym nawet normalne dzieci w normalnych warunkach nie ujawnią nieomylnych oznak zewnętrznych w tak krótkim czasie. Donli na pewno by próbował to rozgryźć. Prawie widziała go, jak siedzi marszcząc brwi, pocierając czoło, uśmiechając się półgębkiem z powodu przyjemności, jakiej mu ten problem dostarczał.
Nieomal słyszała, jak mówiłby do Udena przy piwie i papierosie:
„Spróbuję sam nad tym pogłówkować. Może coś wykombinuję”.
„Jak? — zapytałby lekarz. — Jesteś specjalistą w biologii ogólnej. Nie mam nic do ciebie, ale szczegółowa fizjologia człowieka to nie twoja specjalność”.
„Mmmm… tak i nie. Do mnie należy badanie gatunków pochodzenia ziemskiego i to, jak się przystosowały do warunków na nowych planetach. Dziwnym trafem człowiek to jeden z takich gatunków.”
Ale Donliego nie było, a nikt poza nim nie był dość kompetentny, by podjąć jego pracę… by go choć w części zastąpić — ale uciekała od tej myśli, podobnie jak od innej, dotyczącej tego, co ją czeka wkrótce. Wszystkie swe myśli skupiła na jednej kwestii: że nikt z zespołu Udena nie próbował wykorzystać wiedzy Donliego. Jak zauważył Jonafer, gdyby Donli żył, może podsunąłby jakiś pomysł, nieortodoksyjny a wnikliwy, który mógłby doprowadzić do odkrycia tego, co było do odkrycia, o ile w ogóle coś było. Uden i jego asystenci to rutyniarze; nawet im nie przyszło do głowy polecić komputerowi Donliego, by przeczesywał swe banki danych w poszukiwaniu jakichś istotnych informacji. Dlaczego mieliby to robić, skoro problem ten rozpatrywali z czysto medycznego punktu widzenia. No i przecież nie byli okrutni. Cierpienia psychiczne, jakie zadawali badanym, powodowały, że unikali czegokolwiek, co mogłoby spowodować konieczność dalszych badań. Donli od samego początku zabrałby się do tego inaczej.
Nagle mrok zgęstniał. Eyalyth z trudem oddychała. W pokoju było zbyt gorąco i cicho; czekanie też się zbytnio przeciągało. Musi coś zrobić, bo inaczej siła woli też ją zawiedzie i nie będzie w stanie pociągnąć za spust.
Wstała z trudem i powlokła się do laboratorium. Świetlówka oślepiła ją na moment. Podeszła do komputera.
— Włącz się! — poleciła.
Odpowiedziało jej jedynie światełko zasilania. Okna były nadal całkowicie czarne. Chmury na niebie bez reszty zasłaniały księżyc i gwiazdy.
— Jakie… — z gardła jej dobył się tylko dziwaczny skrzekot. Pomogła sobie, myśląc z rozrzewnieniem: weź się w garść, głupia bekso, albo nie jesteś odpowiednią matką dla dziecka, które w sobie nosisz, l mogła już zadać pytanie.
— Jakie może być biologiczne wytłumaczenie zachowania się ludzi na tej planecie?
— Te sprawy najłatwiej wyjaśnić w kategoriach psychologicznych i antropologii kulturalnej — odrzekł głos.
— M-może — powiedziała Evalyth. — A może nie. — Uszeregowała kilka myśli i ustawiła je niewzruszenie pośród innych, szalejących w jej głowie.
— Możliwe, że tubylcy ulegli jakiejś degeneracji i nie są już właściwie ludźmi. — Chciałabym, żeby Moru nie był człowiekiem. — Sprawdź wszystkie dane o nich, między innymi wyniki obserwacji klinicznych przeprowadzonych na czworgu z nich w ciągu ostatnich kilku dni. Porównaj z podstawowymi danymi dotyczącymi Ziemi: Podaj wszystkie hipotezy, które wydają się uzasadnione. — Zawahała się. — Poprawka. Podaj wszystkie hipotezy, które są możliwe; wszystko, co nie sprzeciwia się w sposób oczywisty ustalonym faktom. Uzasadnione hipotezy zostały już wykorzystane.
Maszyna zaszumiała. Evalyth zacisnęła oczy i uchwyciła się brzegu biurka. Pomóż mi, Donli, proszę cię.
Do jej uszu dobiegł głos, gdzieś z drugiego krańca wieczności:
— Jedynym elementem behawiorystycznym, którego, jak się wydaje, nie można łatwo wyjaśnić za pomocą domniemań dotyczących warunków środowiskowych oraz wydarzeń historycznych, jest kanibalistyczny rytuał dorosłości. Według opinii komputera antropologicznego mogło się to wywodzić z rytuału ofiarnego, podczas którego na ołtarzu składano człowieka. Lecz ten sam komputer notuje następujące nielogiczności w tej hipotezie:
Na Starej Ziemi religie ofiarne wiązały się normalnie ze społeczeństwami rolniczymi, które znacznie bardziej były uzależnione od trwałej urodzajności i pogody niż łowieckie. Ale nawet i dla nich ofiary z ludzi okazywały się w końcu niekorzystne, jak wyraźnie dowodzi przykład Azteków. Lokon w pewnym stopniu zracjonalizował praktyki ludożercze wiążąc je z systemem niewolniczym i w ten sposób minimalizując ich wpływ na ogólną sytuację. Jednak wśród mieszkańców nizin są one poważnym złem, źródłem nieustannego zagrożenia, powodem wydatkowania wysiłku i zasobów, które są konieczne do przetrwania. Nie wydaje się możliwe, aby ów obyczaj, gdyby tylko został przyjęty za przykładem Lokonu, mógł się utrzymać w choć jednym z tych plemion. A jednak się utrzymuje. Stąd też musi mieć jakieś racjonalne uzasadnienie i problem polega na tym, by je odszukać.
Metody zdobywania ofiar są najróżniejsze, ale wymagania zawsze te same. Według Lokończyków potrzebne jest jedno ciało dorosłego człowieka, które wystarcza, by czterej chłopcy uzyskali dojrzałość. Zabójca Donliego Sairna nie mógł unieść całego ciała. To, co zabrał, daje wiele do myślenia.
Można zatem uznać, że na tej planecie pojawił się syndrom dipteroidalny. Gdzie indziej zjawisko to nie występuje wśród wyższych zwierząt, ale teoretycznie jest możliwe. Mogła je wywołać modyfikacja chromosomu Y. Łatwo jest przeprowadzić badanie na wykrycie owej modyfikacji, a tym samym potwierdzić tę hipotezę.
Głos zamilkł. Evalyth słyszała, jak krew dudni jej w żyłach.
— O czym ty mówisz?
— O zjawisku stwierdzonym na kilku planetach wśród niższych zwierząt — wyjaśnił komputer. Nie występuje ono często i dlatego nie jest szeroko znane. Jego nazwa pochodzi od terminu „diptera” — łacińskiej nazwy muchówek na Starej Ziemi.
Olśniło ją nagle jak błyskawicą.
— Muchówki — oczywiście! Komputer rozpoczął wyjaśnienia.
Jonafer osobiście przyprowadził Moru. Dzikus miał ręce związane za plecami, a kapitan wręcz przytłaczał go wzrostem Mimo to jednak, a także mimo zadanych sobie obrażeń Moru szedł, choć kuśtykając, dość równo.