Старога Халімона супакоіў сівенькі разважны поп — узяў Глушака за локаць, прымірэнча, па-старэчаму ўлагодзіў: не бярыце вельмі да сэрца, мала што скажа жанчына з няшчасця!
Ён яшчэ нешта лагоднае гаварыў, ведучы старога з могілак. За папом i Халімонам Глушачыха павяла Сцяпана. Яўхім, які завяртаў назад калёсы, пазваў Ганну, але тая нават не азірнулася, нібы i чуць не хацела. Ён пастаяў, пачакаў трохі, упрошваць не стаў — пазваў мачыху.
— Ідзі,— сказаў мачысе бацька. — Мы патом…
— Як вам лепей. — Мачыха паволі, бы пасля цяжкай, сумленна зробленай працы, пайшла ад Ганны.
Яны асталіся ўдваіх. Ганна не лямантавала, нават не плакала — седзячы на коленцах, ціха гайдаючыся, як лазіна ад ветру, горбілася, журылася над такім яшчэ нязвычным гарбком зямлі. Сонца выйшла з-за галля, паліла ёй ненакрытую галаву, але Ганна не чула. Доўга моўчкі стаяў i бацька.
— Хадзем ужэ, — нарэшце зварухнуўся ён. — Усё адно… Не вернеш…
— Не пайду я, — не адразу, хрыпата адказала яна. Памаўчала, дадала цвёрда: — Не пайду к ім!..
5
Доўга ўгаворвала яе мачыха вярнуцца к Глушакам, к чалавеку свайму. Ганна не крычала, што не пойдзе, не гневалася, таропіла адно нязводныя, невідучыя вочы i маўчала, бы не чула нічога. Мачыха гаманіла, гаманіла, потым з лагоднай гамонкай прыбрала ёй раскіданыя валасы, завязала хустку, як хворую, падняла пад руку, вывела з хаты. Пад руку павяла па зачырвоненай заходным сонцам вуліцы. Крок у крок тупала побач — баялася, адумаецца, выкіне зноў што-небудзь, несамавітая!
Але Ганна не выкінула нічога. Цягнулася як сама не свая; як звар’яцелая, таропіла вочы. Ціха ўвайшла ў Глушакоў двор, моўчкі, паслухмяна улезла на ганак. Каля дзвярэй прыпынілася, абапершыся аб вушак, павяла вачыма — хацела штосьці даўмець i не магла. Мачыха адчыніла дзверы, пад руку ўвяла яе ў сенцы, у хату. З лагоднай гамонкай палажыла на ложак, накрыла світаю.
Яшчэ як уваходзіла, прыкмеціла на двары старую Карчыху i Сцяпана, ix пільныя позіркі; уладзіўшы Ганну, пастаралася сцішыць згадку пра нядобрую спрэчку, прымірыць. Ад Ганны адразу пакіравала на Карчоў ганак; ступіўшы ў Глушакову палавіну, знарок ветліва, зычліва дала "добры вечар" і, калі ёй адказалі, прыязна, як бы нічога i не было нядобрага, завяла:
— Такі ж, пэўна, i добры — вечар еты! Хоць бы хмарка дзе, як раней! На дождж i не паказуе! Добрая пагода буць мае!.. На дождж, кажу, i не паказуе!
— Дай Бог, кеб не було, — адгукнуўся стрымана Глушак.
— Не будзе! Пагода ўжэ будзе! Па ўсяму відно!
Мачыха сядзела, гаманіла з Глушачыхай, з Глушаком, чапляла часам маўклівага, ваўкаватага Яўхіма — усё намагалася палагодніць, прымірыць усіх з Ганнаю. Гаварыла знарок не аб спрэчцы, цешыла добрай, прыемнай гаворкай, зычлівасцю, усмешкай. Толькі нібы мімаходам упляла некалькі слоў пра Ганну:
— Не думайце бо чаго! Не бярыце да душы вельмі! Ето ж i раней гарачая була, не дай Бог, а тут — гора такое!..
— Гора, канешне!.. — паківала Халімоніха.
Глушак прамаўчаў. Было відаць, таіў яшчэ крыўду, i Куліна не стала рызыкаваць, спрытна перавяла гамонку ў надзейную мірную каляіну — не ўсё адразу! Яшчэ раней заўважыла, як пад’ехаў пад акно запрэжаны Сця панам конь, запыталася:
— Вы ето — нібы нанач на луг сабіраецеся?
— Сабіраемся…
— Ето добра. Штоб зранку ўзяцца. А то ж бяда бядою, а дзело не павінно стаяць!
— Два дні i так прапало, — панура прамовіў Глушак.
Мачыха адразу падхапіла:
— Ды ў такую пору!
— Канечне, якая там работа була ўчора, — разважыла Глушачыха. — Калі малое павезлі…
— Aгe ж, так толькі — для прыліку…
Мачыха бачыла, што Глушаку не сядзіцца: чаго добрага, зазлуе, гаворка добрая яе ні на што пойдзе — у час паднялася.
— Ну, дак вы ўжэ сабірайцеся! І дай Бог; штоб у вас усё було па-людску!
Перад тым як ісці дадому, мачыха зазірнула ў палавіну, дзе была Ганна. Паўздыхала, параіла яшчэ, каб не перажывала вельмі за тое, што ужо не вернеш. Ганна, якая усё так жа ляжала на ложку, быццам сляпая, нават не зварухнулася, але мачыха выйшла на вуліцу са спакоем чалавека, які, як мог, уладзіў бяду. "Нічого, пройдзе. Вылечыцца. І не такое зарастае з часам…"
Хутка пасля таго, як яна сышла, Глушакі сталі выпраўляцца ў дарогу. Глушачыха вынесла хлеба, Глушак наліў свежай вадой біклагу, Сцяпан па бацькаваму загаду збегаў нарваў цыбулі. Калі ўсе сабраліся ля воза, стары глянуў на Яўхіма: