Выбрать главу

Заваёва Лівоніі Іванам IV

Аказалася, што Батура меў рацыю. У пачатку ліпеня ў Лівонію ўварваліся татарскія аддзелы, падтрыманыя лёгкай маскоўскай коньніцай, якая павінна была праводзіць дыверсійна-выведчыя дзеяньні. Супрацьдзейнічаў ім толькі ротмістар Мацей Дэмбінскі, але, маючы невялікія сілы, быў разьбіты і вымушаны ўцячы. Хоць татары не атакавалі гарадоў і замкаў, яны сеялі страх сярод насельніцтва ўсёй правінцыі, пазначаючы шлях свайго рэйду дымам палаючых вёсак. Дзякуючы іх дзеяньням Іван IV пераканаўся, што на тэрыторыі Лівоніі няма значных каралеўскіх сілаў. Гэта было праўдай. На вестку пра набліжэньне царскай арміі корпус Яна Хадкевіча адступіў зь Лівоніі, а сам адміністратар правінцыі скіраваўся да караля пад Гданьск. Таму не было палявой арміі, якая магла б дапамагчы замкам і гарадам лівонскай зямлі.

Маскоўская армія, сабраная пад Псковам, налічвала больш за 30 тысяч жаўнераў, таму цар спадзяваўся на лёгкі посьпех. 13 ліпеня ён пакінуў Пскоў, кіруючыся з галоўнай арміяй на Марыенбург, каб адтуль ударыць на поўдзень у кірунку Дзьвіны. Яго леньніку Магнусу было даручана ў гэты час заняць заходнюю частку краю да ракі Аа (Гаўі).

Першым у ўладаньні Рэчы Паспалітай ў Лівоніі ўварваўся ў сярэдзіне ліпеня царскі полк авангарду на чале з князем Цімафеем Трубяцкім, колькасьцю 4300 чалавек. Жаўнеры Трубяцкога спустошылі ваколіцы Валміеры і Трыкаты (Трыкатэна), свабодна скіроўваючыся на поўдзень. Магнус ішоў паперадзе, прадстаўляючыся абаронцам насельніцтва ад гневу і лютасьці Івана. Неўзабаве перад ім адкрылі брамы некалькі гарадоў, у тым ліку Нітаў (Нітаурэ), Скуене (Шуен), Заўбэ (Юргенсбург), Фэстэн, Эрл (Эрглі), а таксама Ленвардт (Ліелвардэ), Астэрадт (Айзкраукле) і Кукейнос на Дзьвіне. Падзеньне апошняга выклікала немалую паняверку, бо камандзір залогі ротмістар Дэрпкоўскі здаўся невялікай групе коньнікаў Магнуса, якія «і гакаўніц і пешых з сабою ня мелі». Тым часам Крыштап Радзівіл і Лаўрын Война паслалі яму ўжо значную дапамогу (каля 300 жаўнераў), якая дасягнула ваколіц гораду праз паўгадзіны пасьля капітуляцыі. Дзякуючы простаму люду Магнус заняў таксама Вэндэн (Кесь), дзе дазволіў сабе яшчэ раз назвацца каралём Лівоніі.

У той жа час (г. зн. 16 ліпеня) Іван Жахлівы дайшоў да Марыенгаўзу. Хоць кароль загадаў скіраваць у горад 100 пехацінцаў, на мурах апынуліся ўсяго толькі 25 жаўнераў, узброеных 8 гарматамі! Убачыўшы масы войска, якія запаўнялі перадпольле гораду, яны страцілі ахвоту да бою і адразу згадзіліся з царскай граматай, якая загадвала ім адразу ж адкрыць гарадзкія брамы і пакінуць царскую вотчыну. Іх свабодна адпусьцілі, бо цар хацеў, каб навіны пра яго ласку схілілі чарговыя гарады адмовіцца ад супраціву.

Пакінуўшы ў Марыенгаўзе 75 чалавек залогі, Іван рушыў далей на поўдзень і 24 ліпеня прыняў капітуляцыю Люцыну. Спужаны камэндант замку Юрген фон Ольдэнбокум упаў перад маскоўскім уладаром на калені, заяўляючы, што

служыў верна Жыгімонту Аўгусту, але Сьцяпана Батуру не прызнае каралём і разам з залогай здаўна нецярпліва чакаў цара, маючы надзею, што ён возьме яго і жаўнераў на сваю міласьцівую службу, бо Лівонія — гэта царская вотчына.

Цар споўніў іх «мары», але дзякуючы прыроджанай прадбачлівасьці не пакінуў іх у замку, а разьмеркаваў паасобку сярод сваіх артылерыстаў і пехацінцаў. У замку было разьмешчана 100 маскоўскіх жаўнераў.

Чарговай мэтай царскага паходу стала суседняя Рэжыца, якую Іван IV заняў з дапамогай Ольдэнбокума. Паслаў яго ў авангардзе, і нямецкія жаўнеры, якія павінны былі абараняць горад, пайшлі сьледам за сваімі суродзічамі зь Люцыну. Не спыняючыся тут надоўга, маскоўская армія накіравалася да Дзьвіны і 9 жніўня заняла Дзьвінск. Гэтым разам ужо польскі камэндант замку Юры Саколінскі[11] ня ўстаў на абарону, аднак, у адрозьненьне да лівонскіх немцаў, польскіх жаўнераў не ўключылі ў царскую армію, а выслалі ў розныя маскоўскія гарады.

Падзеньне Дзьвінску, дзе ў маскоўскія рукі патрапіла значная колькасьць артылерыйскага арсэналу, было непапраўнай стратай. У рукі Івана патрапіў найбольшы горад на Дзьвіне на абшары ад Полацку да Рыгі. Паўднёва-ўсходняя Лівонія суседнічала з Полаччынай, таму валоданьне Дзьвінскам дазваляла паралізаваць любыя ініцыятывы Вялікага Княства Літоўскага, скіраваныя на вяртаньне Полацку. Акрамя таго, заняцьце лініі Дзьвіны на прасьцягу ад Дынабургу да Кукейносу цалкам зьнішчала значэньне гэтай ракі для літоўскага гандлю і павялічвала пагрозу для Вільні. Ацаніўшы стратэгічнае значэньне занятага гораду, Іван Жахлівы пакінуў у ім 350 жаўнераў, 12 гармат, 104 гакаўніцы, 50 пудоў пораху і 1000 ядраў рознага калібру.

вернуться

11

Саколінскія належалі да шляхецкага беларускага роду. — Рэд.