Выбрать главу

Поруч з умацаваньнем замкаў цар зьбіраў запасы боепрыпасаў, харчоў, а перадусім узяўся за канцэнтрацыю палявых армій. Царскія палкі зьбіраліся ў трох гарадах: Ноўгарадзе Вялікім, Пскове і Смаленску. Гэта сьведчыць пра тое, што Іван Жахлівы перадусім баяўся ўдару на двух кірунках. Адным зь іх была Смаленская Брама, адкуль вёў найкарацейшы шлях да Масквы. Пад Смаленск былі пасланы ваяводы Іван Бутурлін, Даніла Нохціеў, Іван Гагарын і Астафей Пушкін. Аднак большую частку аддзелаў цар канцэнтраваў у раёне Ноўгараду і Пскова, што сьведчыла пра тое, што цар баяўся перадусім ўдару на Лівонію. Такім чынам, галоўнай мэтай Івана было захаваць маскоўскія здабыткі ў Лівоніі.

Вызначэньне колькаснага складу галоўнай царскай арміі стварае шмат цяжкасьцяў. Расейскі гісторык М. Карамзін, а за ім некаторыя польскія аўтары пісалі пра 200 тысяч чалавек, з чаго 40 тысяч уваходзілі ў склад толькі аднаго царскага палка. Зразумела, гэта груба перабольшаная лічба, якая ўдвая перавышае мабілізацыйныя магчымасьці тагачаснай маскоўскай дзяржавы. Трэба прыняць да ўвагі, што сілы, якія здолеў сабраць Іван Жахлівы ў 1579 г. не перавышалі колькасьцю армію, сабраную ў папярэднім годзе. Такім чынам, ня лічачы значна павялічаных залог замкаў, цар мог выставіць у полі армію колькасьцю 40–48 тысяч жаўнераў, падтрыманых разнастайнымі дапаможнымі аддзеламі.

Яшчэ ня ведаючы галоўнага кірунку наступу, цар вырашыў заняць чакальную пазыцыю. Відавочна, ён палічыў, што абарончая тактыка дазволіць яму ўтрымаць ранейшую здабычу, кінуць войска на адрэзак, што апынецца пад пагрозай, і, магчыма, паставіць ворага ў няпэўнасьць пагрозай удару на яго тэрыторыю (хоць бы зь Лівоніі на Вільню). Таму нельга згадзіцца зь меркаваньнямі некаторых расейскіх гісторыкаў, што Іван IV ня меў у 1579 г. ніякага пляну дзеяньняў.

З астаецца яшчэ пытаньне, наколькі маскоўскі ўладар арыентаваўся ў намерах Батуры. 17 чэрвеня 1579 г. цар урачыста выехаў у Ноўгарад разам са сваім старэйшым сынам Іванам і цэлай сьвітай баяраў. Пад канец месяца прыбыў туды ганец Іван Цімафееў, які прывёў навіну, атрыманую, напэўна, ад шпегаў, пра намеры караля атакаваць Полацак. Наступны з ганцоў данёс яму пра пляны атакаваць Полацак або Смаленск. 15 ліпеня Іван IV прыняў удзельнікаў свайго пасольства, адпраўленага ў папярэдні год у Рэч Паспалітую. Паслы данесьлі яму, што Батура рушыць да маскоўскіх межаў разам зь літоўскімі добраахвотнікамі і наёмным войскам, колькасьці якога не змаглі высьветліць. Затое былі перакананыя, што польская шляхта адкіне каралеўскі заклік да ўдзелу ў кампаніі, а мэта паходу — вярнуць лівонскія замкі.

Сьледам за пасламі прыйшла вестка пра канцэнтрацыю аддзелаў Батуры пад Сьвір’ю. Данясеньні маскоўскіх паслоў і шпегаў разыходзіліся. Яны маглі быць недакладнымі, маглі зьмяшчаць элемэнты наўмысна распушчаных чутак, але і канцэнтрацыя пад Сьвір’ю не праясьняла царскаму камандаваньню сытуацыі. Іван IV надалей ня мог на сто адсоткаў прадвызначыць кірунак ўдару. Ня ведаў, ці ён абрынецца на Лівонію, ці на Полацак, ці абедзьве весткі памылковыя. Адрэагаваў на іх пагрозай, што, калі Батура пойдзе на Полацак, ён рушыць на Вільню. Так ці іначай, цар вырашыў распачаць дывэрсійныя дзеяньні на тэрыторыі праціўніка. Дагэтуль меркавалася, што ён выкарыстаў для іх выключна татарскую коньніцу колькасьцю каля 20 тысяч. Тым часам у Лівонію ўвайшоў князь Васіль Хілкоў на чале трох царскіх палкоў (вялікага, пярэдняга і вартаўнічага), з падтрымкай чарамісаў і ўсёй татарскай коньніцы, якую ўдалося Івану сабраць. Вядома таксама, што ў складзе гэтага войска былі стральцы. Гэтыя войскі, якія разам налічвалі найверагодней 20 тысяч чалавек, прайшлі празь Лівонію, перайшоўшы Дзьвіну пад Кукейнасам і на мяжы ліпеня і жніўня ўварваліся ў Курляндыю. Нешматлікая курляндзкая коньніца была дашчэнту разгромлена і татарскія загоны прасунуліся аж пад радзівілаўскія Біржы.

Сілы, выкарыстаныя для набегу на Курляндыю і Жамойць, былі значныя. Камандзіры Івана IV прадстаўлялі вылазку як значны ваенны посьпех, за што потым атрымалі шчодрыя грашовыя ўзнагароды. Насамрэч яны абмежаваліся бясьпечным спусташэньнем варожых уладаньняў.

Выбар дывэрсійнага кірунку ўдару здаваўся слушным. Калі найбольш важнай для цара была Лівонія, то трэба было разьведаць гэты тэатар ваенных дзеяньняў аж да паўночных рэгіёнаў Літвы. Зьяўленьне маскоўскіх войскаў пад Біржамі магло навесьці караля на думку, што пагроза атакі на Вільню — гэта не пустое запалохваньне. У выніку Іван ІV, напэўна, меркаваў,