Тым часам 6 і 7 жніўня апошнія польскія і літоўскія аддзелы пераправіліся праз пантонны мост на Дзьвіне, пасьля чаго ўвайшлі на тракт, які вёў да Полацку. Каралеўская армія зь вялікімі цяжкасьцямі прабіралася ў бок Полацку старой дарогай, што вяла ўздоўж правага берагу Дзьвіны. Пэўны час яны пастаянна заўважалі на рацэ трупы польскіх і літоўскіх палонных, схопленых у папярэдніх баёх, якіх цяпер залога Полацку закатавала і сплаўляла на бярвёнах. Напэўна, маскоўскія камандзіры меркавалі, што гэта відовішча прыгняце каралеўскіх жаўнераў, але выклікалі хутчэй гнеў і прагу помсты, чым паніку.
У авангардзе маршавалі аддзелы гетмана Мялецкага, які вызначаў месцы для начлегу. Калі набліжаліся да тракту, што вёў да Пскова, пачалі разважаць над магчымасьцю атакаваць Сокал. Гэта быў невялікі, але досыць моцны замак, які амывалі воды Дрысы, разьмешчаны за 20 кілямэтраў ад Полацку. Яго залога, падмацаваная дапамогай з Пскова, магла перарэзаць камунікацыйны шлях уздоўж Дзьвіны і ўскладняць дастаўку харчоў для каралеўскай арміі. Аднак было вырашана не расьсейваць сіл перад атакай на галоўную мэту кампаніі і пакуль што абмежавацца блякадай Сокалу. Напэўна, яшчэ не было вядома, што ў кірунку замку скіроўваюцца царскія войскі на чале з Шарамецевым і Шэіным.
Ад Дзісны да Полацку было недалёка, няпоўныя 50 кілямэтраў, але войска маршавала павольна.
Амаль адразу за Дзьвіной паход значна запавольвалі няспынныя лясы. Бо ад часу здабыцьця Полацку цягам амаль шаснаццаці гадоў свайго там панаваньня, прастору краіны адразу за ракой Дзьвіной і Дзісной аж да Полацку ператварыў маскоўскі [цар. —Д. К.] у бязьлюдную пустыню, а паколькі глеба там урадлівая, уся гэта прастора краю пакрылася тым часам буйным і густым лесам.
Яго ўжо крыху прарубіла вугорская пяхота, якая спадарожнічала авангарду Радзівілаў, аднак маса войска і табарных вазоў, якая цяпер увапхнулася на запушчаны тракт, патрабавала далейшай працы над пашырэньнем шляху. Акрамя таго, ні на хвілю не спыняліся ападкі, таму растаптаная дарога была ўжо для апошніх аддзелаў і табарных вазоў амаль што балотам. Урэшце, 11 жніўня, пасьля трох начлегаў і чатырох дзён маршу галоўныя каралеўскія сілы спыніліся пад Полацкам.
АБЛОГА
Полацкая крэпасьць, адбудаваная пасьля 1563 г. на загад Івана IV, складалася з трох умацаваных частак, якія падымаліся ля ўпадзеньня Палаты ў Дзьвіну. Палата была невялікай рэчкай, шырынёю ад дзесяці зь нечым да дваццаці зь нечым мэтраў пры вусьці. Яна мела досыць выразную і стромкую берагавую лінію, аднак не была глыбокай, у летнюю пару яе можна было прайсьці ўплаў. Цякла з поўначы на поўдзень,[15] але за нейкія 700 мэтраў да рэчышча Дзьвіны паварочвала амаль пад простым кутом на захад, каб празь некалькі соцень мэтраў зноў павярнуць на поўдзень. Другі раз Палата паварочвала сваю плынь на захад прыблізна за 350 мэтраў ад Дзьвіны, нейкі час плыла паралельна да яе і зноў паварочвала на поўдзень, упадаючы ў галоўную раку Полаччыны. Утварала дзьве лукавіны, якія раскрываліся на ўсход, што выдатна выкарысталі будаўнікі крэпасьці. Пад Полацкам Дзьвіна дасягала шырыні 120 мэтраў, а насупраць упадзеньня Палаты ў ёй знаходзілася ўжо згаданая ў папярэдніх разьдзелах выспа.
Умацаваньні Полацку заставаліся драўляна-землянымі. Ключавым элемэнтам умацаваньняў быў Верхні замак (Arx Superius). Расейская гістарыяграфія, а ў апошні час і С. Александровіч, называлі яго Высокім замкам. Найбольш недаступны, ён узвышаўся на пагорку, які расьцягваўся ў лукавіне ля самага сутоку Палаты і Дзьвіны. Яго ўмацаваньні значна пераўзыходзілі іншыя фартыфікацыі гораду, а іх форма дастасоўвалася да няправільнага контуру пагорку памерамі ад прыблізна 470 мэтраў на поўначы, г. зн. уздоўж берагу Палаты, да прыблізна 300 мэтраў на поўдні (уздоўж берагу Дзьвіны).[16] Гэты пагорак уздымаўся досыць стромка проста зь левага берагу Палаты, мякчэй ападаючы пры беразе Дзьвіны.
Вызначэньне дакладнай формы ўмацаваньняў Верхняга замку ў 1579 г. выклікае шэраг цяжкасьцяў, бо пазьней ён некалькі раз гарэў, а ў 1654 г. быў грунтоўна перабудаваны. Паводле згаданай ужо рэвізіі з 1552 г. замкавы вал складаўся з 204 драўляна-земляных гародняў і 9 драўляных вежаў. Гэтыя ўмацаваньні сур’ёзна пацярпелі ў выніку асады Іванам Жахлівым у 1563 г., аднак не пагарэлі так, як астатнія часткі гораду. Трэба прызнаць, што іх форма і характар не зазналі значных зьмен, і драўляна-земляны вал надалей налічваў каля 200 гародняў, часткова аблепленых глінай і забясьпечаных стралковым байніцамі для ручной агнястрэльнай зброі.
15
Як вядома, русла ракі Палата была зьменена пры пабудове маскоўскімі войскамі Стралецкага ці Ніжняга замку (заўвага навуковага кансультанта —
16
Такія высновы вынікаюць зь вядомых нам памераў полацкага замку ў пачатку ХVІІІ ст. Зразумела, ён меў крыху іншую форму, быў пабудаваны ў форме правільнага чатырохкутніка памерамі 472,5 на 283,5 мэтраў, аднак можна меркаваць, што замак у 1579 г. быў нязначна меншы.