Выбрать главу

На левы бераг Палаты накіроўвалі таксама ўсе спозьненыя аддзелы, якія падцягваліся да Полацку ўжо падчас баёў (напрыклад, аддзел коньніцы князя Канстанціна Астроскага). Напэўна, гэта яны разьбілі два меншыя лягеры, якія складаліся зь неабароненых вазамі намётаў, на поўнач і поўдзень ад каралеўскай сядзібы.

Урэшце, зьлева ад галоўнага табару, на самай Дзьвіне, сярод гарадзкіх садоў разьбілі свае намёты нямецкія наёмныя аддзелы, якімі камандаваў Крыштап Разражэўскі. Перад сабой яны мелі невялікі ручай, які ўпадаў у Дзьвіну, і бачныя за ім вежы Стралецкага замку, за сьпінамі — старыя курганы, справа — польскія роты, зьлева — Дзьвіну. Да нямецкіх аддзелаў далучыліся таксама прыбылыя пазьней 500 жаўнераў леньніка Рэчы Паспалітай, маркграфа Георга Фрыдрыха Гогенцолерна.

Такім чынам, армія Сьцяпана Батуры абкружыла Полацак вялізным паўколам, якое пачыналася на Дзьвіне, на захад ад крэпасьці, і заканчвалася на Дзьвіне, на ўсход ад яе ўмацаваньняў. Як мы ўжо згадвалі, Дзьвіна шырынёй 120 мэтраў не дазваляла правесьці атаку на горад з паўднёвага боку, таму тут не разьмяшчалі ніякіх аддзелаў, за выключэньнем варты, што паказваюць асобныя намёты, выяўленыя на адной з гравюраў.

Першай мэтай абложнай арміі стала Запалоцьце. Яго абстрэльвалі з двух бакоў. Батарэя зь дзьвюх гармат вяла агонь з паўднёвага берагу Дзьвіны, аднак асноўны абстрэл умацаваньняў Запалоцьця вялі вугорцы з гармат, разьмешчаных на правым беразе гэтай ракі.[17] Адтуль таксама рылі два зыгзагападобныя апрошы, накіроўваючы іх у бок валоў і адной з гарадзкіх брамаў.

Бамбардаваньне Запалоцьця з гармат лінейнага і навяснога агню было такім эфэктыўным, што ўжо 12 жніўня маскоўскія камандзіры страцілі надзею на ўтрыманьне гораду. Таму яны загадалі падпаліць яго ў некалькіх месцах, а жыхароў пагналі мостам, які злучаў берагі Палаты, у Верхні замак. Драўляны горад гарэў некалькі гадзін. На давяршэньне маскоўскія жаўнеры спалілі драўляны мост над Палатой, што было натуральным вынікам спаленьня Запалоцьця.

Як толькі пагасьлі папялішчы Запалоцьця, Бэкеш вырашыў пасунуцца пад саму Палату, якая аддзяляла яго ад заходніх валоў Верхняга замку. Частку шанцаў і апрошаў капалі праз тэрыторыю спаленага гораду, што аказалася надзвычай цяжка. Вугорцы раз-пораз натыкаліся на забітыя ў зямлю палі, труны, кляакі і г. д. Нягледзячы на гэта, не зважаючы на шматлікія перашкоды і абстрэл з замкавых гармат, яны падвялі шанцы амаль пад самую Палату. Мэтай далейшых дзеяньняў быў перадусім Верхні замак, таму насупраць яго валоў была сканцэнтравана большая частка пяхоты і артылерыі. На левым беразе Палаты, насупраць умацаваньняў Стралецкага замку, засталася толькі нямецкая пяхота з падтрымкай артылерыйскай батарэі.

Аналіз плянаў аблогі Полацку паказвае, што каля сярэдзіны жніўня галоўныя намаганьні абложнікаў засяродзіліся на мысе Верхняга замку, які быў найдалей высунуты на поўнач. Тут, на ўзгорку, апярэзаным каленам Палаты, выставаў перад рэштай умацаваньняў трохкутны бастыён зь дзьвюма круглымі вежамі, якія флянкавалі яго па баках. Акурат гэты фрагмэнт умацаваньняў абстрэльваўся з двух бакоў. На загад Бэкеша частка вугорскай пяхоты ўзьвяла шанцы на поўнач ад спаленага Запалоцьця і тут паставіла цяпер яго батарэю. Адлегласьць вугорскіх гармат ад валоў Верхняга замку складала ня больш за 200–250 мэтраў. Другую батарэю артылерыі паставілі ў шанцах, узьведзеных польскай пяхотай зьлева ад вугорцаў.

Аддзелы каралеўскай пяхоты былі разьмешчаны так, каб разьбіўшы ўмацаваньні артылерыяй, можна было лёгка перасунуцца на пачатковыя пазыцыі для штурму.

Вугорцы мусілі ўдарыць з боку Запалоцьця, недалёка ад іх палякі, а далей літоўская пяхота, якую вялі ваявода Стэфан Збараскі, троцкі кашталян Яўстах Валовіч і некаторыя іншыя. Пасярод іх, крыху ніжэй, непадалёк ад ракі Палаты, стаялі 200 чалавек самай адборнай вугорскай пяхоты, нанятай Замойскім. Яны паводле патрэбы павінны былі падтрымліваць, будучы як бы вяршыняй трохкутніка, вугорцаў або палякаў, якія штурмавалі б з абодвух бакоў крыху ніжэй.

Тым часам як будова шанцаў, так і ўстаноўка лазовых кашоў, напоўненых зямлёй для прыкрыцьця гармат, адбываліся пры артылерыйскай кананадзе абаронцаў. Асабліва небясьпечнымі былі маскоўскія гарматы, пастаўленыя на найвышэйшых вежах, што ўзносіліся на дзядзінцах абодвух полацкіх замкаў. Першымі гэта пэўным чынам адчулі каралеўскія інжынэры. Ян Барнэміша ўзьвёў на Палаце тры масты (адзін зь іх пабудавалі на затопленых рыбацкіх лодках, іншыя — на палях). Першы знаходзіўся насупраць Верхняга замку, другі — насупраць Стралецкага замку, трэці — на ўсход ад апошняга, за млынам. Яны мелі вялікае значэньне для аблягчэньня магчымай атакі на Полацак, у адрозьненьне ад мастоў, узьведзеных на даручэньне гетманаў далёка ад крэпасьці (для забесьпячэньня сувязі паміж польскімі і літоўскімі лягерамі). Ужо ў першыя дні аблогі маскоўскія артылерысты зьнішчылі адзін з мастоў Барнэмішы, а другі з часам сарвала, падняўшыся, рака. Некрануты застаўся толькі мост, прыкрыты млынам, які мэтадычна разбураўся маскоўскім агнём. На шчасьце, будынак млына аказаўся настолькі трывалым, што нават разбураны ён прыкрываў пераход на другі бок Палаты.

вернуться

17

Прысутнасьць батарэі на левым беразе Дзьвіны, якая дагэтуль ня згадвалася ў літаратуры, паказвае адна з гравюр з карцінай аблогі. Напэўна, яна дзейнічала толькі ў першыя дні аблогі, бо зь яе можна было абстрэльваць толькі Запалоцьце, агонь на разьмешчаны на пагорку Верхні замак быў малаэфэктыўны.