Выбрать главу

Маскоўская залога Сокалу з поўначы пагражала сухапутнай дарозе зь Дзісны да Полацку, якая ішла правым берагам Дзьвіны. Спачатку напады на канвоі і нарыхтоўшчыкаў фуражу былі спарадычнымі, аднак актывізаваліся, калі ў Сокал прыбылі аддзелы Барыса Шэіна і Фёдара Шарамецева, пасланыя царом з-пад Пскова. Як мы ўжо згадалі, гэта было каля 5 тысяч жаўнераў, падтрыманых групай данскіх казакоў. Высланыя з Пскова 1 жніўня 1579 г., яны маглі дабрацца да Сокалу прыблізна ў сярэдзіне гэтага месяца. У выпадку немагчымасьці бясьпечна прабрацца да асаджанай крэпасьці, яны павінны былі спыніцца ў Сокале і праводзіць партызанскія дзеяньні супраць арміі Батуры, што і рабілі. Да Сокалу ўжо дайшоў аддзел стральцоў, прыведзены Юр’ем Булгакавым, аднак ацэнка яго колькасьці на 2 тысячы жаўнераў здаецца завышанай.

Зьяўленьне значных маскоўскіх сілаў у аддаленым на няпоўныя 30 кілямэтраў Сокале ў польскім лягеры палічылі небясьпечным. Шэін і Шарамецеў распускалі чуткі, што за імі ідзе ўся царская армія. Паколькі не было вядома, які зьмест царскіх загадаў і ці ў наступныя дні не падцягнуцца сапраўды з Пскова чарговыя маскоўскія аддзелы, Батура вырашыў скіраваць пад Сокал наёмную літоўскую коньніцу на чале з Крыштапам Радзівілам (каля 2 тысяч коней), а таксама прыватныя аддзелы менскага кашталяна Яна Глябовіча, смаленскага кашталяна Яна Валамінскага і князя Канстанціна Астроскага-малодшага. Усе сілы, пасланыя ў экспэдыцыю пад Сокал, налічвалі больш за 3 тысячы коньніцы.

Калі Радзівіл дайшоў пад Сокал, маскоўскія ваяводы вывелі свае войскі пад валы замку, аднак не намерваліся ўцягвацца ў адкрытую бітву. Яны хацелі хутчэй уцягнуць літоўскую коньніцу пад агонь замкавых гармат. Палявы гетман літоўскі разумеў гэта, але дазволіў некалькім харугвам атакаваць ворага. У кароткай сутычцы палегла па некалькі чалавек з абодвух бакоў, было схоплена колькі маскоўскіх палонных, пасьля чаго праціўнік канчаткова схаваўся ў мурах замку. Таму Радзівіл пакінуў частку коньніцы для блякады Сокалу. Яна працягвалася ў другую палову жніўня і першую палову верасьня. Сам вярнуўся пад Полацак.

ШТУРМ І КАПІТУЛЯЦЫЯ КРЭПАСЬЦІ

Нарастаньне цяжкасьцяў, выкліканае недахопам правіянту і беспасьпяховай аблогай Полацку, паглыблялі рознагалосьсі ў галоўнакамандаваньні. Мялецкі з усё большай неахвотай глядзеў на фаварызаваньне вугорцаў і Бэкеша, а літоўскія гетманы не хацелі прызнаваць яго камандаваньня. Усё гэта ўзьдзейнічала на жаўнераў і прыводзіла да аслабленьня дысцыпліны.

Пагаршэньне становішча арміі схіліла Батуру склікаць ваенную нараду, на якой трэба было прыняць рашэньне аб далейшых дзеяньнях. Варыянт адступленьня ад крэпасьці на ёй ня браўся ў разьлік. Большасьць камандзіраў выказвалася за правядзеньне генэральнага штурму адначасова з усіх кірункаў. Батура быў рашуча супраць гэтага. Ён даводзіў, што пры магчымай няўдачы генэральнага штурму жаўнеры палі б духам. Гэта магло б несьці з сабой вялікія страты, а ў выніку нават неабходнасьць адступіць ад крэпасьці. Кароль усьведамляў, што перад пачаткам штурму яго жаўнеры павінны здабыць хоць невялікі, але відавочны посьпех, які б падняў іхны дух і адначасова аслабіў волю абаронцаў да супраціву. Для такога посьпеху трэба было б, напрыклад, падпаліць валы і зрабіць пралом ва ўмацаваньнях, што аблягчыла б атаку на Полацак.

Жаўнераў яшчэ раз заклікалі падсунуцца пад валы і паспрабаваць падпаліць іх. Адначасова ім параілі не ўцякаць, пакуль добра не распаліцца агонь. На гэты раз добраахвотнікам зь пяхоты павінны былі спадарожнічаць валянтэры з коньніцы. Ня выключана, што перад атакай удалося адрамантаваць мост пад Верхнім замкам, разбураны перад гэтым маскоўскай артылерыяй. Пра гэта сьведчыць рэляцыя Гайдэнштайна, які згадвае, што на варце мосту была пастаўлена пяхота Замойскага. Таксама некалькі гравюр паказваюць штурм праз мост, якія знаходзіўся насупраць Верхняга замку. Зразумела, меркавалася выкарыстаць і неразбураны мост за млынам.

Раніцай 29 жніўня (была гэта субота) неба над Полацкам крыху распагодзілася і ўпершыню за некалькі тыдняў перастаў ісьці дождж. Добраахвотнікі палічылі гэта добрым знакам і, перайшоўшы мост на Палаце, рушылі пад замкавыя валы. У гэты момант гарматы і гакаўніцы, пастаўленыя на польскіх і вугорскіх шанцах, раптоўна адкрылі агонь. Яго падтрымалі мушкеты пяхоты, якая спадарожнічала добраахвотнікам, і гэта павінна было стрымаць жаўнераў ворага па-за ўмацаваньнямі. Абаронцы адказалі агнём стралковай зброі. Аднак частка людзей дабегла да драўлянай сьцяны Верхняга замку,