Выбрать главу

сярод якіх быў таксама адзін чаляднік кацельшчыка са Львова (…) і той (як некаторыя хочуць лічыць), несучы на сабе кацёл, поўны распаленага вугалю, і лучыну смалістую ў руках маючы, нібы запаліў вежу на рагу, зь якой разгарэўся такі вялікі агонь, што яго не маглі пагасіць.

Аналіз плянаў аблогі Полацку паказвае, што агонь, распалены гераічным чаляднікам і іншымі добраахвотнікамі, ахапіў ня столькі вежу, колькі наступальна высунутую на поўнач трохкутную бастэю Верхняга замку.

Убачыўшы зарыва пажару, кароль паставіў у стан боегатоўнасьці ўсю пяхоту і коньніцу. Сам з прыдворнымі ротамі пераправіўся на правы бераг Палаты, каб падтрымаць ліцьвінаў і іншыя згрупаваныя там пяхотныя роты. Некаторыя казалі, што ён баяўся вылазкі з замку або спробы залогі прабрацца ў навакольныя лясы. Насамрэч гэта рабілася для таго, каб адбіць магчымую апэрацыю з боку маскоўскіх войскаў, сабраных у Сокале. Якраз туды ішла дарога з Пскова праз Сокал на Полацак. Толькі пазьней выявілася, што Шэін і Шарамецеў не намерваліся рабіць ніякіх дзеяньняў, хоць дым над Полацкам быў відаць з валоў Сокалу.

Адначасова кароль загадаў паслаць у крэпасьць ліст з абяцаньнем, што ў выпадку добраахвотнай капітуляцыі абаронцы будуць выпушчаныя

да іх гаспадарак з жонкамі, дзецьмі і з маёмасьцю, якую чалавек на сабе зможа занесьці, за выключэньнем дасьпехаў і ўсякай зброі. А хто б хацеў нам служыць, тым ласка і жалаваньне нашы, як і іншым грамадзянам Вялікага Княства Літоўскага, павінны аказвацца.

Ён даваў залозе час адказаць да паўдня, абяцаючы, што, калі яны адчыняць брамы, паслаць афіцэраў і чыноўнікаў, якія прасочаць за парадкам і ўсьцерагуць залогу ад самаволі абложнікаў.

Некаторыя з палачан, заахвочаныя каралеўскім лістом, а больш, напэўна, спалоханыя пажарам, захацелі здацца. Дзесяць абаронцаў нават спусьціліся з валоў па канатах, уцякаючы ў бок каралеўскіх жаўнераў. Напэўна гэта не былі пасланцы «для перамоваў», як меркаваў Я. Бельскі, а звычайныя жаўнеры. Аднак яны трапілі ў рукі вугорскіх пехацінцаў, а тыя пазабівалі іх так пасьпешліва, што Бэкеш здолеў уратаваць толькі аднаго. Уцеклага адразу ж адправілі да караля, каб здабыць ад яго каштоўныя зьвесткі пра стан крэпасьці і настрой залогі. Ня вельмі рыцарскі ўчынак вугорцаў тлумачыўся тым, што яны хацелі адахвоціць іншых абаронцаў ад капітуляцыі, бо меркавалі здабыць Полацак штурмам — у надзеі, што гэта прынясе ім багата трафэяў. Яны не маглі на гэта разьлічваць, калі б крэпасьць здалася. Усё ж пра ўяўныя багацьці і скарбы, схаваныя ў саборы сьвятой Сафіі, жаўнеры расказвалі адзін аднаму ад пачатку аблогі.

Пад канец дня пажар спаліў ужо вялікую частку замкавай бастэі. Аднак зьмяркалася, і Батура перасунуў час генэральнага штурму назаўтра. Калі б атака адбылася яшчэ ў той жа дзень, яна магла б зацягнуцца да ночы, што, беручы пад увагу ляндшафт, прынесла б шмат цяжкасьцяў. Акрамя таго, доступ да замку закрывала яшчэ вялікае полымя, што магло стаць большай перашкодай, чым зьмярканьне. Таму кароль вырушыў з коньніцай у бок лягеру, загадаўшы назіраць за пазыцыямі праціўніка.

Як толькі манарх пераехаў на левы бераг Палаты, яму паведамілі, што група жаўнераў, прагных здабычы, самавольна пайшла ў пралом ва ўмацаваньнях Верхняга замку. Акцыю ініцыявалі дзесяць зь нечым вугорцаў. Яны перайшлі мост і, забраўшыся на пагорак, фарсавалі папялішча паўночнай бастэі, не зважаючы на яшчэ распаленыя галавешкі. За імі пайшла вялікая група польскай пяхоты. Праз момант першыя сьмельчакі, абсмаленыя полымем і асьлепленыя дымам, апынуліся за валамі Полацку. Раптам грымнулі стрэлы, і на атаку абрынуўся град куляў. Засьпетыя зьнянацку жаўнеры кінуліся наўцёкі, але адразу ж спыніліся за праломамі, крыху астыўшы, зноў уварваліся ў замак. Здавалася, што абаронцы ўцякаюць, таму пехацінцы сьмела рушылі наперад. Аднак празь некалькі дзясяткаў мэтраў перад іх вачыма вырас дыяганальны вал, абаронены ровам. Пастаўленыя на ім маскоўскія гакаўніцы адкрылі агонь, і тым давялося зноў адступіць.

Упартыя жаўнеры трэці раз кінуліся ў атаку, падбадзёрваючы сябе гучным воклічам. Аднак іх напаткала тое ж, што і раней. Шквальны агонь абаронцаў не дазваляў падысьці да валу, які перагароджваў дарогу на двор замку, а дадатковую сумятню выклікалі сваркі паміж вугорцамі і палякамі. Не зважаючы на прысутнасьць ворага, некаторыя мад’яры палічылі, што ім не патрэбныя памочнікі, або, хутчэй, канкурэнты ў рабунках. Дайшло да непрыстойных інцыдэнтаў, падчас якіх польскага харунжага падштурхнулі ў агонь, а некалькі пехацінцаў былі скінуты з замкавага пагорку проста ў Палату. Абражаныя палякі адступілі за ўмацаваньні, што адразу ж выкарысталі маскоўскія камандзіры. Яны падхапілі сваіх людзей у контратаку, і ня толькі выгналі атакуючых з Верхняга замку, але і пусьціліся за імі ў пагоню на Палату. Толькі на мосьце іх спыніў залп 200 пехацінцаў Замойскага, якія сьцераглі пераправу. Маскоўскія жаўнеры адразу павярнуліся і схаваліся за валамі крэпасьці.