Выбрать главу

Вельмі хутка прагналі маскоўскіх жаўнераў з тэрыторыі спаленай бастэі. На гэты раз сярод пехацінцаў знаходзіліся дасьведчаныя афіцэры, якія не рызыкавалі непасрэднай атакай на вал, што загароджваў падыход да наступнай часткі крэпасьці. Вугорцы на чале з трансыльванскім шляхціцам-добраахвотнікам Пятром Рашам пачалі капаць у кірунку валу апрошы. Адначасова была падпалена адна зь вежаў, прычым не было вядома, ці гэта была вежа на захад ад спаленай бастэі, або ўсходняя. У кожным выпадку абаронцы не маглі яе пагасіць, паколькі зямля з капаных апрошаў паслужыла каралеўскім пехацінцам для насыпу невялікага валу. На ім паставілі некалькі гакаўніц і пачалі імклівы абстрэл маскоўскіх пазыцый, не дазваляючы залозе праводзіць контратаку і гасіць падпаленую крэпасьць.

Разьвіваючы посьпех, Батура згадаў паслаць чарговы, трэці падчас усёй аблогі ліст да маскавітаў. Гэта быў ультыматум, падобны зьместам да ліста зь мінулага дня, аднак цяпер асаджаным гарантавалася бясьпека,

толькі калі да трэцяй гадзіны ў гэты дзень [г. зн. у нядзелю 30 жніўня. — Д. К.] здадуць замак і высакародных людзей у гэты час да нас у заклад прышлюць..

Ліст перадаў маскоўскім камандзірам троцкі кашталян Яўстах Валовіч.

Нам невядомыя ніякія рэляцыі асаджаных пра падзеі жнівеньскіх баёў 1579 г., аднак можна меркаваць, што неўзабаве пасьля атрыманьня лісту, г. зн. рана папаўдні 30 жніўня, частка гарнізону і камандзіраў прызнала безнадзейнасьць становішча. Вугорцы капалі чарговыя зыгзагападобныя апрошы, праводзячы іх вельмі блізка да маскоўскага валу, што агароджваў падыход да крэпасьці. Зрэшты, неўзабаве і гэтая перашкода цалкам страціла свае абарончыя вартасьці. Пажар спаліў ня толькі вежу, але і вялікі ўчастак гародняў, якія ішлі за ёй. Такім чынам адкрыўся доступ з боку валу, які абаранялі маскоўскія жаўнеры, і шырокі падыход да крэпасьці.

Рэляцыі пра тое, што адбылося пасьля дастаўкі ў Полацак трэцяга каралеўскага ліста, крыху спрэчныя. Вядома, што першымі запатрабавалі спыніць змаганьне прадстаўнікі «баярскіх дзяцей» і стральцоў. Яны прыбеглі ў царкву сьвятой Сафіі, дзе засядала галоўнае камандаваньне, і тут выбухнулі спрэчкі. Рашучым праціўнікам капітуляцыі быў праваслаўны ўладыка Кіпрыян.[18] Затое няма згоды наконт пазыцыі царскіх ваяводаў. Паводле адных рэляцый, усе былі супраць здачы крэпасьці, жадаючы лепей узарваць яе, а паводле іншых, адзін зь іх — Пётар Валынскі, г. зн. другі ў іерархіі маскоўскіх камандзіраў, падтрымаў патрабаваньні стральцоў.

Царскія камандзіры зачыніліся разам з уладыкам і сваімі прыхільнікамі ў царкве, заяўляючы,

што толькі сілай дазволяць сябе адтуль вывесьці.

Пазыцыя царскіх ваяводаў нікога асабліва не зьдзіўляла. Яны ведалі, што дзякуючы рашучай пазыцыі гарнізону не захаваюць крэпасьці ад капітуляцыі. Аднак царскія загады забаранялі ім капітуляваць, таму, аказваючы хоць бы ўяўны супраціў, яны мелі надзею пазьбегнуць гневу Івана IV. Рабілі так, хоць усьведамлялі, што не атрымаюць праз гэта права свабодна адысьці з крэпасьці. Так было і гэтым разам. У выніку асаджаныя, не зважаючы на пратэсты ваяводаў, адправілі да караля паслоў, згаджаючыся на капітуляцыю, калі ім захаваюць жыцьцё і выпусьцяць з крэпасьці.

Кароль затрымаў прадстаўнікоў залогі, паслаўшы па шасьцярых ваяводаў і ўладыку, якіх пад вартай прывялі з царквы. Аднак ён не хацеў слухаць абвінавачаньняў, якія тыя пачалі кідаць на яго адрас, і аддаў іх пад варту літоўскага падскарбія Лаўрына Войны. Празь некалькі дзён адаслаў іх як палонных у Вільню.

Прывод уладыкі Кірпыяна і ваяводаў мусіў адняць у маскоўскіх жаўнераў крыху часу. Толькі калі маскоўскія камандзіры апынуліся ў каралеўскім лягеры, дэлегацыі асаджаных прадыктавалі ўмовы капітуляцыі. Потым кароль паслаў некалькіх палякаў і вугорцаў прыняць крэпасьць і абараніць трафэі. Прозьвішчаў вугорцаў мы ня ведаем, затое сярод палякаў апынуліся ротмістар прыдворнай гусарскай харугвы Станіслаў Пэнкаслаўскі і цеханоўскі стараста Крыштап Нішчыцкі. Зразумела, знайшлося і некалькі цікаўных, якія самавольна далучыліся да камісіі, вызначанай Батурам. Аднак гэта не акупілася ім, бо манарх, раззлаваны пагардай да ягоных загадаў, ледзьве амаль не прыклаўся аднаму зь іх чаканам. Полацак звярнуўся у рукі Вялікага Княства Літоўскага позна папаўдні або хутчэй увечары 30 жніўня.

Невядома, а каторай гадзіне пачаліся перамовы. Напэўна, час, акрэсьлены ва ўльтыматуме, не захоўваўся вельмі дакладна. М. Стрыйкоўскі сьцьвярджаў, што Полацак капітуляваў у нядзелю 30 жніўня а дваццатай гадзіне, што ў гэтую пару году адпавядала б шаснаццатай гадзіне. Відаць, можна прызнаць гэту гадзіну праўдзівай. Хоць Стрыйкоўскі ня ўдзельнічаў у аблозе Полацку, але знаходзіўся у той час ў Літве, і да яго, безумоўна, даходзіла рэха баёў на Дзьвіне.

вернуться

18

Уладыка Кіпрыян быў прызначаны Масквою.