Wreszcie przemówił Valtam, bez żadnych wstępnych pozdrowień. Zabrzmiało to jak policzek. A więc jesteś z powrotem — rzekł.
— Tak, panie. — Skorrogan usiłował panować nad głosem. Przychodziło to z trudem. Nie bał się śmierci, ale ciężar niepowodzenia przygniatał go boleśnie. — Jak już wiadomo, muszę z żalem donieść, że moja misja spełzła na niczym.
— Wiadomo — powtórzył lodowato Valtam — oglądaliśmy teleraport.
— Miłościwy panie, Cundaloa dostaje od Solarian nieograniczoną pomoc. Ale Skontarowi odmówiono wszystkiego. Żadnych kredytów, żadnych doradców technicznych, nic. I nie możemy liczyć prawie wcale na handel i turystów.
— Wiemy — rzekł Thordin. — A ty byłeś wysłany, aby tę pomoc uzyskać.
— Próbowałem, panie — rzekł obojętnie Skorrogan. Mówił, bo coś musiał powiedzieć, ala tłumaczyć się? Nie! — Solarianie żywią do nas niewyrozumowaną niechęć; po części dlatego, że mają słabość dla Cundaloi, a po części, jak sądzę, ponieważ tak bardzo różnimy się od nich.
— Różnimy się — przyznał chłodno Valtam — ale dawniej to nie miało większego znaczenia. I teraz zresztą tacy Mingonianie, znacznie mniej ludzcy od nas, dostali od Solarian ogromną pomoc. Taką właśnie, jaką otrzyma już wkrótce Cundaloa, i jaką my także mogliśmy uzyskać.
— Pragniemy — ciągnął — jak najlepszych stosunków z najpotężniejszym mocarstwem Galaktyki. A mogliśmy mieć i to, i o wiele więcej. Wiem z bezpośrednich źródeł, jaki panował nastrój w Zjednoczonych Republikach. Gotowi byli przyjść nam z pomocą, gdybyśmy okazali choć trochę woli współpracy. Można by wtedy myśleć o odbudowie, a nawet o większych rzeczach… — głos mu załamał się i zamarł w poświstach wiatru.
Po chwili mówił dalej, głosem coraz bardziej nabrzmiałym wściekłością: — Wysłałem cię, jako mego specjalnego przedstawiciela, abyś otrzymał tę wielkodusznie ofiarowaną pomoc. Ufałem ci, pewien byłem, że zdajesz sobie sprawę z okropności naszego położenia… Hrrr. — Splunął ze wstrętem. — A ty cały czas zachowywałeś się obraźliwie, bezczelnie, grubiańsko. W oczach wszystkich Solarian okazałeś się jakby wcieleniem tych cech, których w nas nienawidzą. Nic dziwnego, że nam odmówili. Całe szczęście, że nie wypowiedzieli wojny!
— Jeszcze nie jest za późno — rzekł Thordin. — Możemy wysłać drugiego…
— Nie. — Valtam uniósł głowę z wrodzoną dumą tej żelaznej rasy, z wyniosłością właściwą kulturze, dla której od zarania dziejów honor był ważniejszy od życia. — Skorrogan był naszym posłem pełnomocnym. Jeśli się mamy go zaprzeć, jeśli mamy za niego przepraszać — nie z powodu określonego czynu, ale za jego złe wychowanie — i czołgać się przed Galaktyką… nie! to niemożliwe. Musimy obejść się bez Solarian.
Śnieg padał coraz gęstszy, chmury zakryły już prawie całe niebo. W jednym tylko miejscu błyszczało kilka gwiazd. Chwytał dotkliwy mróz.
— Cóż za cena honoru! — zawołał smutnie Thordin. — Skontar głoduje, a żywność solariańska mogłaby nas utrzymać przy życiu. Chodzi w łachmanach — Solarianie przysłaliby odzież. Fabryki mamy zniszczone albo przestarzałe. Nasza młodzież wyrasta nieświadoma zupełnie galaktycznej cywilizacji i technologii — Solarianie przysłaliby nam maszyny i techników, pomogli w odbudowie. Przysłaliby tu nauczycieli, stanęłaby przed nami otworem droga do wielkości… Ale już za późno. — Thordin wbił w Skorrogana, swojego przyjaciela, wzrok posępny, zdziwiony, zrozpaczony. — Ale dlaczegoś to zrobił? Dlaczego?
— Zrobiłem, co mogłem — odrzekł sztywno Skorrogan. — Jeśli nie nadawałem się do tej misji, trzeba było wysłać kogo innego.
— Nadawałeś się — powiedział Valtam. — Byłeś naszym najlepszym dyplomatą. Twoja zręczność, twoje zrozumienie psychologii pozaskontarskiej, twoja wybitna umysłowość, czyniły cię niezastąpionym w stosunkach zewnętrznych. A tu, w tak prostej, a doniosłej sprawie… Ale koniec z tym! — głos jego wzniósł się ponad ryk wichury. — Koniec z moim zaufaniem do ciebie! Skontar dowie się, że zawiodłeś!
— Miłościwy Panie! — zawołał Skorrogan łamiącym się głosem. — Zniosłem od ciebie słowa, za które każdy inny zapłaciłby pojedynkiem na śmierć i życie. Ale nie każ mi słuchać więcej. Pozwól mi odejść.
— Nie mogę cię pozbawić dziedzicznych praw i tytułów — rzekł Valtain. — Lecz twoja rola w rządzie imperialnym jest zakończona i nie waż się odtąd pokazywać na dworze, ani na żadnych oficjalnych uroczystościach. Wątpię też, czy będziesz miał jakich przyjaciół.
— Może i nie — odparł Skorrogan. Zrobiłem, co w mojej mocy, ale teraz, gdybym mógł nawet jaśniej się tłumaczyć, nie uczynię tego po takich zniewagach. Jeśli jednak mam coś doradzić, gdy chodzi o przyszłość Skontaru…
— Nie potrzeba — rzekł Valtam. — Dość już wyrządziłeś szkody.
— …to proszę o rozważenie trzech rzeczy. — Skorrogan uniósł włócznię w kierunku dalekich błyszczących gwiazd. — Po pierwsze, pamiętajcie o tamtych słońcach. Po wtóre — o pewnych nowych pracach z dziedziny nauk i technologii tu u nas — takich jak praca Dyrina w zakresie semantyki. A wreszcie — rozejrzyjcie się wkoło. Spójrzcie na domy, zbudowane przez waszych ojców, na odzież, którą nosicie, posłuchajcie własnego języka. A za pięćdziesiąt lat przyjdźcie do mnie… aby mnie przeprosić!
Owinął się w płaszcz, pokłonił Valtamowi i długimi krokami ruszył przez pole ku miastu. Patrzyli za nim z goryczą i nierozumieniem w oczach.
W mieście był głód. Czuł go poprzez mury, głód zrozpaczonych i wynędzniałych istot, skulonych przy ogniskach i niepewnych, czy przeżyją zimę. Zamyślił się przez chwile — ilu też z nich umrze? — ale nie miał odwagi przemyśleć tego do końca.
Usłyszał czyjś śpiew i przystanął. Wędrowny bard, idący o żebraczym chlebie od miasta do miasta, wlókł się ulicą, a zetlały płaszcz fantastycznie powiewał na wietrze. Smukłymi palcami potrącał struny harfy, a głos rozśpiewał się starożytną balladą, w której zawarta była cała szorstka melodyjność, cały dźwięczny, żelazny szczęk dawnego języka, języka Naarhaymu na Skontarze. Dla jakiejś smutnej rozrywki Skorrogan przetłumaczył w myśli dwie zwrotki na ziemszczyznę:
Nic z tego. Nie tylko się zatracał metaliczny rytm twardych, ostrych sylab, nie tylko gubiła się zawiłość rymów i aliteracji, ale, co gorsza, w przekładzie na ziemski nie miało to sensu. Brakło odpowiedników. Jak można na przykład oddać pełne niezliczonych odcieni znaczeniowych słowo virkansraavin, wyrazem “żegnasz”? Psychologie są na to zbyt różne od siebie.
W tym krył się może sens jego odpowiedzi danej najwyższym wodzom. Lecz oni tego nie zrozumieją. Nie mogą zrozumieć. Pozostał więc sam w obliczu nadciągającej zimy.
Valka Vahino siedział w ogrodzie i kąpał się w powodzi słonecznych blasków. Rzadko kiedy miał teraz okazję do aliacaui — jak brzmiał staroziemski termin? “Sjesta”? Niedokładny właściwie. Cundalończyk spoczywał, ale nigdy nie spał po południu. Siedział lub leżał na dworze, słońce przenikało w głąb ciała, albo obmywał je ciepły deszcz. Pozwalał myślom płynąć swobodnie. Solarianie nazywali to marzeniem na jawie. Ale właściwie było to jeszcze coś innego, tylko w języku ziemskim nie było na to słowa. “Odprężenie psychiczne” to zwrot okropnie toporny. Co prawda Solarianie w żadnym razie nie mogliby zrozumieć…