Выбрать главу

— Заікнулася, то гавары ўжо, а то дзеці заікамі будуць,— сказала Таня.

— Ну, што ён у магазіны заходзіць... З чорнага ходу... Паказвае сваё рэдакцыйнае пасведчанне — быццам хоча пісаць пра гэты магазін... I яму даюць розныя дэфіцыты, каб задобрыць...

Таня не заўсёды верыла розным нагаворам, людзі часам могуць наплесці на чалавека такога, у чым той ні сном ні духам не вінаваты, але пра Куліка паверыла. Нешта ў яго хамелеонавым позірку, маслянай усмешцы было нячыстае. Ды гаварыла гэта Люба, якая наогул не любіць плётак.

Падзівіўшыся з такога спрыту Куліка, загаварылі, як гэта часта бывае, і пра іншых сваіх супрацоўнікаў. Пра тое, які харошы ў іх Віктар Паўлавіч, які недаступны часам бывае рэдактар.

— Мне здаецца, дзевачкі,— сказала Люба,— што наш рэдактар, як айсберг, тое, што відаць на паверхні, невялічкая яго частка, астатняя, галоўная — пад вадою... Толькі я не ведаю, якая частка пад вадою — лепшая ці горшая...

Таня падумала, што такі, мусіць, не адзін рэдактар, такія, мусіць, усе людзі, тое, што на паверхні,— невялічкая частка душы кожнага: а нешта, можа, самае важнае, схавана ў глыбіні.

— Ну, а як жа ты тады дабралася да маткі? — спытала Люба ў Клавы.

Размова даўно перайшла на іншае, і Клава, мусіць, забылася, што расказвала, паглядзела крыху няўцямна на сяброўку.

— Якую матку?

— Ну, калі ў Дзяржынску начавала...

— А-а,— усміхнулася Клава.— Не, не пайшла далей... Пераначавала ў той добрай жанчыны, за ноч крыху астыла ад крыўды і назад патупала. Падумала, што не найду і ў маткі спачування, толькі сварыцца будзе, што кінула хату, дзяцей... Я ж дома за гаспадыню была, пада мною яшчэ чацвёра насамі шморгалі, матка на мяне іх пакінула, айчыму і яго ўласных дзяцей баялася даверыць.

Клава памаўчала, быццам успамінаючы той далёкі час. Сумныя вочы, немалады ўжо твар са зморшчынкамі каля вачэй, з крыху абвіслымі ўжо шчокамі — не шкадуе час жанчын, проста не верыцца, што некалі і яна была маладая, была дзяўчынка.

— Далася ў знакі нам вайна... З’ела наша дзяцінства, маладосць... I хопіць пра яе, не будзем успамінаць напроціў ночы,— сказала Люба.

— I праўда,— падтрымала яе Таня.— Давайце лепей чаю яшчэ вып’ем, пірог во застаўся, я сёння два пірагі спякла, адзін дзеці ўмялі, а мы што — другі не здужаем?

— Ідзі ты са сваім чаем,— адставіла Люба ўбок кубак.— Давай лепей яшчэ віна па чарцы возьмем.

— I то праўда,— згадзілася Таня.

Яна ўзяла высокую зялёную бутэльку, з якой не было выпіта і палавіны, наліла гасцям у чаркі. Люба заявіла, што хоча сказаць тост. Ёй дазволілі.

— За тваё здароўе, Таня,— падняла чарку Люба.— I за здароўе Сашы, імянінніка... I каб не было вайны... I яшчэ — за чалавечнасць... Каб вакол чалавека былі чалавекі, каб не галёкаў ён, як у пустыні, шукаючы жывую душу... За сяброўства, дзевачкі... Па-мойму, сяброўства, дружба — гэта нават важней, чым каханне... Каханне — хвароба, наляціць, як тайфун, можа і скалечыць, а сапраўднае сяброўства ніколі не скалечыць... Да дна! — I Люба падняла свой кілішак, адчайна ўсё выпіла. I Клава, і Таня выпілі сваё віно.

— Дзякуй табе, Лхоба,— сказала Таня.— Сяброўства, гэта сапраўды вельмі важна. Што б я рабіла без сяброў, без цябе, Люба, без Клавы, без Веры. Ты не ведаеш, якая Вера харошая, яна ж дзе апельсіны ўбачыць, купляе і на нашу долю, Сашу нясе, кілбасы добрай дастане — нам з Сашам нясе, хварэў Саша — яна лякарства даставала.

— Ага, яна і мне падабаецца,— сказала Люба.

Сядзелі позна, і не хацелася жанчынам развітвацца, і добра было ім пры цьмяным святле прыкрытага ручніком таршэра, пры гэтым стале з недаедзеным пірагом, у якім тырчала пяць абгарэлых свечак, з вазачкаю, у якой стаяла пяць гваздзікоў. Нешта добрае лунала над імі, і не хацелася з гэтым добрым разлучацца.

9

У дзверы моцна пазванілі, і Таня, з нажом у руцэ — наразала хлеб, збіраліся снедаць,— пайшла адчыняць. Каля дзвярэй стаяла пажылая жанчына ў форменнай куртцы, з сумкаю цераз плячо, з канвертамі ў руцэ — паштарка. Яна падала Тані жаўтаваты квіток — грашовы перавод. Таня ніадкуль не чакала грошай і здзівілася, падумала — ці не памылілася паштарка, але адрас быў яе і прозвішча яе — Каштанавай Таццяне Максімаўне. Таня распісалася і з пераводам у руцэ пайшла ў кухню, дзе круціўся ўжо Саша — чакаў сняданку. Перавод быў на дзвесце рублёў, грошы немалыя, прысланыя з Масквы. Ад каго? Гэта магла даведацца толькі атрымаўшы грошы і прачытаўшы лісток, адведзены для пісьма.

Была субота, выхадны дзень, яна збіралася з Сашам у парк, той даўно прасіўся на каруселі. Яны паснедалі, апрануліся і пакіраваліся ў парк, а па дарозе зайшлі ў паштовае аддзяленне. Пастаяўшы крышку ў чарзе, Таня атрымала дзвесце рублёў і лісток.