— Ba! klucze[926] to raczej, nie folwarki. Podbipięta był człek wielce możny i gdyby ta panna do całej jego fortuny kiedyś doszła, mogłaby mieć własny fraucymer i między senatorami męża szukać.
— Także powiadasz? Znasz owe wioski?
— Znam jeno Lubowicze i Szeputy, bo te koło mojej majętności leżą. Samej leśnej granicy będzie mil ze dwie, a polnej i łącznej drugie tyle.
— Gdzież to jest?
— W Witebskiem.
— Oj, daleko! niewarta ta sprawa zachodu, ile że tamte kraje pod nieprzyjacielem.
— Jak nieprzyjaciół wyżeniem[927], to do majętności dojdziem. Ale Podbipiętowie mają swoje majętności i w innych stronach, a na Żmudzi bardzo znaczne, wiem o tym dobrze, bo mam też i tam kawał ziemi.
— Widzę, że i waszmościna substancja[928] nie torba sieczki?
— Nic to teraz nie przynosi. Ale cudzego mi nie trzeba.
— Poradźże mi waszmość, jak by dziewczynę na nogi postawić?
Kmicic rozśmiał się.
— Wolę o tym radzić niż o czym innym. Najlepiej do pana Sapiehy się udać. Byle sprawę wziął do serca, to jako wojewoda witebski i najznamienitsza na Litwie persona, siła[929] mógłby wskórać.
— Mógłby awizy[930] do trybunałów rozesłać, że to testamentem Borzobohatej zapisano, aby dalsi krewni nie szarpali.
— Tak jest. Ale trybunałów teraz nie masz, a pan Sapieha co innego też ma na głowie.
— Można by dziewczynę w ręce mu i w opiekę oddać. Mając ją na oczach, prędzej by dla niej co uczynił.
Kmicic spojrzał ze zdziwieniem na pana starostę.
„Co on w tym ma, że się chce jej stąd pozbyć?” — pomyślał.
Starosta zaś mówił dalej:
— Trudno, aby w obozie w namiocie pana wojewody witebskiego mieszkała, ale mogłaby przy córkach wojewodzińskich zostawać.
„Nie rozumiem! — pomyślał Kmicic — zaliby on naprawdę chciał jej być tylko opiekunem?”
— W tym jeno trudność, jak by ją w tamte strony w dzisiejszych niespokojnych czasiech[931] wysłać. Trzeba by z kilkaset ludzi, a ja Zamościa ogałacać nie mogę. Gdybym to znalazł kogo, co by ją w bezpieczeństwie dowiózł… Ot, waćpan mógłbyś się podjąć, bo i tak do pana Sapiehy idziesz. Dałbym ci listy… a waćpan dałbyś mi kawalerski parol[932], że ją bezpiecznie doprowadzisz.
— Ja mam ją do pana Sapiehy prowadzić? — rzekł ze zdumieniem Kmicic.
— Alboż to taka funkcja niemiła?… Choćby też i do afektu[933] po drodze przyszło?
— Ehe! — rzekł Kmicic — już tam moje afekta kto inny dzierżawi, a choć tenuty[934] mi nie płaci, przecie dzierżawcy zmieniać nie myślę.
— Tym lepiej, z tym większą spokojnością ci ją powierzę.
Nastała chwila milczenia.
— Co? podjąłbyś się? — spytał starosta
— Z Tatarami idę.
— Powiadali mi ludzie, że się Tatarzy waćpana gorzej ognia boją. No, co? podjąłbyś się?
— Hm! dlaczego by nie, gdybym waszą wielmożność miał tym zobowiązać… Jeno…
— Aha! myślisz, że trzeba, aby księżna permisję[935] dała… Da! jak mi Bóg miły! Bo imaginuj sobie, że ona mnie posądza…
Tu pan starosta począł coś długo szeptać do ucha Kmicicowi, wreszcie dodał głośno:
— Okrutnie była za to na mnie krzywa, a ja uszy kładłem po sobie, bo to z babami wojować! at! wolałbym Szwedów pod Zamościem. Ale będzie miała najlepszy dowód, że nic złego nie zamyślam, skoro sam dziewkę chcę stąd wyprawić. Srodze się zdziwi, prawda… No! przy pierwszej sposobności o tym z nią pogadam.
To rzekłszy, starosta zakręcił się i odszedł, Kmicic zaś popatrzył za nim i mruknął:
— Wniki[936] jakieś, panie starosto, zastawiasz, a choć celu nie rozumiem, przecie sidło widzę dobrze, bo i wnicznik[937] z ciebie okrutnie niezgrabny.
Pan starosta zaś kontent był z siebie, chociaż dobrze to pojmował, że połowa dopiero roboty została dokonana, a pozostawała druga, tak trudna, że na myśl o niej ogarniało go zwątpienie, a nawet i strach: po prostu należało uzyskać pozwolenie księżnej Gryzeldy, której surowości i przenikliwego rozumu bał się pan starosta z całej duszy.
Jednak począwszy, pragnął jak najprędzej doprowadzić dzieło do skutku, nazajutrz więc rano, po mszy, po śniadaniu i po przeglądzie najemnej piechoty niemieckiej udał się na pokoje księżnej.
Zastał samą panią haftującą ornat do kolegiaty. Za nią Anusia zwijała rozwieszony na dwóch krzesłach jedwab; drugi motek koloru różanego założyła na szyję i migając szybko rączkami, biegała naokoło krzeseł, goniąc odwijającą się nitkę.
Panu staroście pojaśniały oczy na jej widok, ale prędko przybrał oblicze w powagę i przywitawszy się z księżną, tak niby od niechcenia zaczął:
— Ten pan Babinicz, co tu z Tatary[938] przyjechał, to jest Litwin. Możny jakiś człek i wielce grzeczny, a rycerz podobno zawołany. Zauważyłaś go, pani siostro?
— Samżeś go do mnie przyprowadzał — odrzekła obojętnie księżna Gryzelda. — Uczciwą ma twarz i na dobrego żołnierza wygląda.
— Rozpytywałem się go też o owe majętności, pannie Borzobohatej zapisane. Powiada, że to fortuna niemal radziwiłłowskiej równa.
— Daj Boże Anusi. Lżejsze jej będzie sieroctwo, a potem starość — rzekła pani.
— Jest jeno to periculum[939], żeby dalsi krewni nie rozdrapali. Babinicz powiada, że wojewoda witebski mógłby, gdyby chciał, tym się zająć. Zacny to człek i nam wielce życzliwy, któremu bym córkę własną powierzył… Dość, by mu awizę do trybunału posłać i opiekę oznajmić. Ale Babinicz powiada, iż na to potrzeba, aby panna Anna sama pojechała w tamte strony.
— Dokąd? do pana Sapiehy?
— Albo do panien Sapieżanek, aby tam była, aby instalacja pro forma[940] mogła być uczyniona.
Starosta zmyślił w tej chwili „instalację pro forma”, słusznie mniemając, że księżna przyjmie tę fałszywą monetę za dobrą.
Ona zaś pomyślała przez chwilę i rzekła:
— Jakże jej tu teraz jechać, gdy Szwedzi po drodze?
— Mam właśnie wiadomość, że z Lublina ustąpili. Cały kraj z tej strony Wisły wolny.
— I któż by to Hankę do pana Sapiechy odprowadził?
— Choćby ten sam Babinicz.
— Z Tatarami? Bójże się Boga, panie bracie, toż to lud dziki i niesforny.
— Ja się tam nie boję — wtrąciła, dygając, Anusia.
Lecz księżna Gryzelda zmiarkowała już, że pan brat przyszedł z jakimś gotowym planem, więc wyprawiła Anusię z pokoju, sama zaś poczęła spoglądać pytającym wzrokiem na pana starostę.
On zaś rzekł jakby do siebie samego:
— Ordyńcy ci w proch się przed Babiniczem rozsypują. Wiesza ich za lada niesubordynację[941].
— Nie mogę na taką ekspedycję pozwolić — odpowiedziała księżna. — Dziewczyna jest zacna, ale bałamutna, i łatwo w ludziach zapały budzi… Sam to wiesz najlepiej. Nigdy bym jej nie powierzyła człeku młodemu i nieznanemu.
— Nieznany on tam nie jest, bo kto o Babiniczach nie słyszał jako o familiantach[942] i statecznych ludziach! (pierwszy pan starosta nigdy w życiu o Babiniczach nie słyszał)… Zresztą — mówił dalej — mogłabyś jej którą ze statecznych niewiast do kompanii dodać, to i decorum[943] byłoby zachowane. Za Babinicza ja ręczę. Powiem ci i to, pani siostro, że ma on w tamtych stronach narzeczoną, w której srodze jest, jak sam powiada, zakochany… A kto zakochany, temu co innego w głowie. Grunt w tym, że taka druga sposobność nieprędko może się trafić; natomiast może fortuna dziewce przepaść i na dojrzałe lata zostanie bez dachu nad głową.