— Іван! Джулія угодаль! Как ето угодаль?
— Няцяжка ўгадаць.
— Все, все руссо Іван? Правда?
— Ну, не ўсе. Але шмат. Многа.
Яна неяк адразу абарвала сваю хвілінную весялосць, стомлена ўздыхнула, зябка захінулася ў скуранку і крадком ад яго паглядзела на буханачку ў доле. Ён, расцягваючы асалоду, марудна даядаў свой кавалак.
Заўважыўшы яе вельмі красамоўны позірк, узяў буханачку, каб пакласці яе за пазуху, але не паспеў гэта зрабіць, як Джулія раптам войкнула і застыла на месцы. Адчуўшы нядобрае, ён ускінуў на яе позірк — на твары дзяўчыны быў спалох, шырока раскрытыя вочы няўцямна глядзелі па-над яго плячом. Іван павярнуўся з хлебам у руцэ і адразу ўбачыў тое, што напалохала яе.
Воддаль ад іх і ніжэй, у разагнанай сярод туману прагаліне, абапёршыся на расстаўленыя рукі, сядзеў на скале страшны, у падзёртай куртцы гефтлінг. Голы, без валасоў, яго чэрап тырчаў на тонкай шыі з шырокага каўняра паласатае курткі, на якой чарнеў нумар і вінкель, цёмныя вачніцы-праваліны ўтрапёна ўставіліся на іх. Пэўна, ён убачыў у іхніх руках хлеб, здрыгануўся і, прыскокваючы на месцы, пачаў хрыпла выкрыкваць:
— Брот! Брот! Брот!
Потым абарваў крык, зябка скалануўся і ўжо зусім чалавечым, поўным адчаю голасам патрабаваў:
— Гіп брот!
— Ге, захацеў чаго, — саркастычна ўсміхнуўся Іван, гледзячы на яго.
А гефтлінг некалькі секунд памарудзіў і з нечаканаю злосцю залямантаваў:
— Гіп брот! Гіп брот! Іх бешайнэ гестапо! Гіп брот!..[37]
— Ах, гестапа! — Іван узняўся на ногі. — Ану, марш адсюль! Ну, жыва!
Ён пагрозліва памкнуўся было да вар’ята і толькі ступіў некалькі крокаў, як той скочыў са скалы і адбег далей уніз.
— Гіп брот — нікс гестапо. Нікс брот — гестапо![38]
— Ах ты, сабака! — закрычаў скрозь вецер Іван.
Яго ахапіла злосць, хлопец памкнуўся быў дагнаць гэтага шантажыста, але той засцярожліва адбег яшчэ далей. Згледзеўшы, што Іван спыніўся, ён таксама стаў.
— Гіп брот!..
Іван засунуў руку за пазуху — немец застыў, чакаючы, але хлопец выхапіў пісталет і хруснуў курком.
— Пістоле! — са страхам крыкнуў вар’ят і кінуўся назад.
Іван прыкусіў вусны, ззаду да яго падскочыла Джулія.
— Дать он хляб! Дать хляб! — спалохана загаманіла яна.
Вар’ят тым часам адбег, прыпыніўся і, азіраючыся, хутка пасігаў уніз.
— Іван, дать хляб! Дать хляб! Нон гестапо! — боязна патрабавала дзяўчына.
«Гад прадажны, — думаў хлопец, злосна гледзячы на хісткую постаць вар’ята. — З ім жарты нядоўгія — наробіць крыку і выдасць немцам. Што зробіш з дурным? I забіць шкада, і адчапіцца няма як. Прыйдуць з сабакамі, патрапяць на след — лічы, усё прапала».
— Эй! — крыкнуў хлопец вар’яту— На брот!
Той, затрымаўшыся за скалу, спыніўся, азірнуўся, здалося, нават падумаў, і неўзабаве праз вецер данёсся ягоны голас:
— Нікс… Ду шіссен! Іх бешайнэ гестапо!..[39]
I зноў падаўся ўніз.
— Ідзі ты к д’яблу! Нікс шыссен! На вось… На!
Іван сапраўды адламаў ад буханачкі кавалак і падняў яго ў руцэ, каб вар’ят убачыў. Джулія, стоячы побач, скаланалася ад холаду і занепакоена пазірала на гефтлінга. А той пастаяў крыху, потым апусціўся на выступ скалы. Да іх ён падыходзіць баяўся.
— Ах так, сабака! — закрычаў Іван, страціўшы цярпенне. — Ну і чорт з табой! Ідзі ў гестапа! Ідзі!!!
— Іван, нон гестапо! Нон, Іван! — затармашыла яго за рукаў Джулія. — Дать нэмножко хляб! Нон гестапо…
— Чорта з два яму хлеб. Хай ідзе.
— Он плёхой гефтлінг. Он кранк. Он гестапо…
Хлопец не адказаў, паклаў за пазуху палову буханачкі, пісталет і пайшоў да ранейшага месца ўгору. Джулія моўчкі ішла побач. Ён адчуваў, што так абыходзіцца з гэтым вар’ятам было небяспечна, але цяпер ён ужо не мог саступіць яму — злосная зацятасць аказалася мацнейшаю за асцярогу. Джулія ўсё азіралася, аднак на іх наляцела імгла, і апроч шэрага нагрувашчання скал навокал нічога не стала відаць — на ўсёй далечыні ўнізе і па баках імчаў, клубіўся, ірваўся золкі імклівы туман. Невядома было, ці гефтлінг сядзеў там, ці, можа, сапраўды вярнуўся назад. Заўважыўшы на твары дзяўчыны трывожны клопат, Іван зазначыў:
— Нікуды ён не пойдзе. Брэша ўсё.
Ён супакойваў яе, але да самога спакой не прыходзіў. Чорт ведае ад каго толькі залежыць жыццё чалавека? Дзе ж гэта справядлівасць? Вар’ят, а вось выжыў, прарваўся ў горы, выкруціўся з аблавы, уцёк з-пад куль… А колькі самых найлепшых хлопцаў палегла ў лагеры?
Сапраўды ўспомніш пра справядлівасць, на якую такая скупая стала зямля.