Казак спачатку збянтэжана глядзіць на яго, а потым таксама зарагатаў разам з Камандзірам…
Камандзір гаворыць скрозь смех:
— Паесці!.. Слуцкую турму памятаеш? Чрэзвычайку? Казак у адказ матае галавой…
З размытага малюнка ўзнікае цёмны падвал…
Дзверы рэзка расчыняюцца, і ў іх моцна штурханулі нейкага чалавека, адзетага ў афіцэрскі шынель са зрэзанымі гузікамі і хлясцікам, босага. Спатыкнуўшыся, чалавек паваліўся на нечыя целы. Нехта пад ім злосна, па-блатняцку, вылаяўся.
— Прабачце, — выціснуў з сябе чалавек у шынялі. Ён неяк узгрэбся на босыя ногі, не ведаючы, куды ступіць ад дзвярэй. Ля яго ног варушыцца чалавек, нешта бурчыць.
— Ні чорта не бачу… — кажа чалавек у шынялі, і цяпер мы пазнаём яго. Гэта Камандзір.
— І не ўбачыш. Мы тут, бы краты, — адказаў яму нехта глухім шапялявым голасам.
— Вайскоўцы ёсць?
— Наўрад. Будзеш першым, — кажа той жа голас.
— І, можа, апошні, — буркнуў той, з-пад ягоных ног. Гэта Блатняк.
— Хай так, — болей бадзёра сказаў Камандзір і апусціўся там, дзе стаяў, — плячамі да самых дзвярэй.
Ягонае з’яўленне ў гэтай цеснай, падобнай на катух камеры, відаць, кагось зацікавіла:
— Адкуль будзеце? — зважліва папытаўся, мяркуючы па ціхманым голасе, немалады чалавек, што мясціўся недзе ў куце.
— З вакзала, — проста адказаў Камандзір.
— Го, з вакзала! — нядобразычліва адазваўся Блатняк. — На вакзале яны і бяруць!
— Чакаў цягніка… — працягвае Камандзір.
— Ну і дурань! Чакаць на вакзале… Ля семафора трэба чакаць і на хаду садзіцца. Цяпер так робяць.
— Наўрад ці ў іх ёсць якая заканамернасць, яны ўсюды бяруць! Мяне, напрыклад, узялі дома. З пасцелі паднялі, — сказаў з кутка Пажылы.
— Яны і з магілы паднімуць, — прашапялявіў недалёкі сусед. — Чэка!
— Чэка! Гэта табе не царская паліцыя, што спала на хаду, — сказаў Блатняк. У яго голасе разам з бояззю чулася стоеная павага да ЧК.
— Ну, не заўжды спала. Бывала, давала і яна дыхту. Асабліва на катарзе, — кажа Шапялявы.
— Хіба што на катарзе… — згаджаецца Блатняк.
— Такога яшчэ не было ў Расеі! — пакутна загаварыў у куце Пажылы. — Былі смутныя часы, бязладдзе. Але такога ачмурэння не было! Бедная, няшчасная Расея…
— Рэвалюцыя, што ж вы хочаце? — даволі бадзёра шапялявіць іншы. — Рэвалюцыя без ахвяр не бывае.
— Пайшла яна на хер, твая рэвалюцыя! — рэзка кінуў у адказ Блатняк. — Ад яе адзін сіфіліс, ад вашай рэвалюцыі!
Шапялявы:
— Не скажы! Калі ёю правільна распарадзіцца…
Блатняк:
— Хто, хто правільна распарадзіцца?.. Троцкі?.. Ленін?..
Шапялявы:
— Ат, што ты разумееш?..
У камеры наступае цішыня…
Камандзір, абапершыся плячамі да сцяны, моўчкі слухае гэту спрэчку, нарэшце пытаецца:
— Даўно вы тут?
— Як хто, — адказвае Пажылы ў куце. — Я чацвёрты дзень.
Ён во — два, іншыя — хто колькі.
— Тут доўга не трымаюць! — са значэннем сказаў Блатняк.
— Што — адпраўляюць? А куды? — пытаецца Камандзір.
— Гэ — куды? Вядома, куды!.. У Гунькін роў! — адказвае Блатняк.
— Толькі ж, мабыць, павінны хоць дапрасіць, вынесці нейкі прысуд, хай сабе і фармальны, — сказаў Камандзір.
— Які прысуд? Які прысуд? — гаворыць Шапялявы. — Цяпер могуць і без усякага прысуду, у імя рэвалюцыі!
Камандзір трохі памаўчаў… Потым кажа, як быццам сам сабе:
— Вось… прыехаў! А адсюль да маёй станцыі шэсцьдзясят вёрст…
Пасля нядоўгага маўчання са змроку зноў пачуўся ўпэўнены шапялявы голас:
— А што ж вы хацелі, грамадзяне? Пралетарыят абараняе сваю ўладу. А кожная ўлада павінна ўмець сябе абараніць!
— Яно, можа, і так, — не адразу, мякка пагадзіўся Пажылы ў куце. — Тое вядома з часоў Французскай рэвалюцыі. Толькі вы мне скажыце, чаму гэткая неадэкватная абарона? Напрыклад, я не выступаў супраць іхняй улады. Я нейтральны чалавек, абывацель.
— Вы не абывацель! — запярэчыў Шапялявы. — Вы прадстаўнік чужога варожага класа!
— Ну, добра, я — чужы клас! — памяркоўна сказаў Пажылы. — Вы ж, пэўна, не чужой клясы чалавек?
— Затое, я чужой партыі! — адказвае Шапялявы. Пажылы:
— Але ж таксама сацыялісты? Шапялявы:
— Сацыяліст-рэвалюцыянер! Заўважце розніцу! Пажылы:
— Невялікая, аднак, розніца, як я разумею. І тыя, і другія супраць манархіі.
Шапялявы:
— У тэарэтычным сэнсе так. Але ў тактычным — мы як неба і зямля! Мы, эсэры, нязгодны з бальшавікамі.
Пажылы ўсміхаецца:
— Даволі сумніцельна…
Камандзір некаторы час прыслухоўваецца да іх размовы, потым пытаецца: