... I як у гастраном, так і з гастранома — іду гэта я, пасвістваю, а шатуны рагатлівыя пад рэбрамі так і ходзяць. Рагатаць, рагатаць хочацца.
А дома?
А дома доўга не чакаў — капялюшык фальговы з пляшкі серабрыстае ламануў і, шклянку не шукаючы, з гарлячка салодкага смактануў прысадзіста.
У роце... ракаўкамі запахла і мазутаю разбаўленаю.
Вада!
Родная вада, свіслацкая!
Ах ты, цыган, цыган,— герой літаратурны! Дзе ты зараз са сваёю мадоннай вандроўнаю?! Гарэлку б тваю байдарачную ды дзядку жалезазубаму...
Гора ж маё гэтае дзякуючы маёй натуры зубараготнай паскавытала нядоўга. Дзядка вось успомніў і зноў — рагатаць, рагатаць хочацца.
28 снежня 1988
Пра тое, як я ад’ютанту Пілсудскага не паверыў
Таварышы камуністыя і некамуністыя!
Сёння мы шчыра ўзяліся разбураць наш вобраз любімы — вобраз ворага. Усё так. Разбураць трэба. Для чаго ж тады ў Еўропе Жэневу над возерам будавалі.
Але разбураць зусім, да костак белых,— я б вам, сябрукі дарагія, не раіў. Фрагменты асноўныя любімага вобраза нашага ўсё ж трэба пакінуць і ў падвалах дзяржаўных схаваць. Няхай паляжаць. Валасамі адчуваю: спатрэбяцца.
Яны, ворагі, ізноў могуць згуртавацца, шкодніцтвам заняцца і ў прамысловасці, і, як заўсёды,— у пытанні нацыянальным. Самы раз тады выцягнуць з падвалаў дзяржаўных уцалелыя рэшткі вобраза вечнага і скласці ў адно, каб нашыя людзі даверлівыя адразу ж успомнілі, як гэта вораг выглядае, якое піва, ад усіх затуліўшыся, смокча. Тады чалавеку простаму лягчэй будзе дзейнічаць і на вуліцы, і ў сябе дома.
Памятаць трэба, ворагаў розных і па дзень сённяшні — гібель. Затаіліся толькі. А раней?
А раней і таго болей — куды хлопцы нашыя ні стралялі, у ворага так і траплялі. Ды ці вам расказваць?! Ведаеце, колькі стрэлаў, столькі й ворагаў. Па-стаханаўску й тут даводзілася...
Ворагі ўнутраныя, са школкі вядома, неяк лягчэй у рукі даваліся. Свае ж усё-ткі. А вось тыя, што збоку, што з Еўропы чарапічнае да нас у капелюшах перліся,— тыя не надта. Мусіць, таму, што хітрэйшыя — пры навуцы большай былі ды пры блакнотах чыстых. Самі кніжкі пісалі!.. Я тут нядаўна зусім аднаго такога блакнотчыка накрыў, кніжку яго, са слоў польскіх складзеную, прачытаў. Відаць, што наўмысна ён па-польску літары выводзіў ды коскі крэсліў,— каб гэта з боку нашага пралетарскага хутка не ўшаломкалі. Дурань! Сам у лапці ўскочыў. Я не вучыўся ў Варшаве і па Кракаве ў гальштуку агурковым не хадзіў, а пісаніну яго дэфензіўную з прагляду першага развязаў. Я ж не толькі пільны — й таленавіты, як смоўж. Да чаго, да чаго, а да слоўцаў польскіх ліпкі. I хітрасці тут аніякае. Проста ў гады свае лепшыя застуды не баяўся, і калі дзьмулі з Віслы вятры бельведэрскія,— я заўсёды высоўваў шыю з чаратоў сваіх палескіх, слухаў мову панскую да ікаўкі сіняе. Такая ў мяне была сарбона саматужная.
Блакнотчык жа гэты польскі ў гады трыццатыя пры пагонах капітанскіх пабліскваў і пры пасадзе не абы-якой соладка пасопваў. Дзіва што — ад'ютант самога Пілсудскага!
Дзе цяпер ён?—трэба на вуліцу менскую імя Майсея Саламонавіча схадзіць, у хлопцаў тамтэйшых папытацца; а тады, у днепрагэсныя трыццатыя, у Варшаве не заседжваўся — то па Егіпце безаўрор-ным валачыўся, то на Мадэйру некалгасную плыў. Куды Пілсудскі, туды й ён — жыццё блакнотнае.
З твару блакнотчык гэты на інтэлігента круціў, а з душы — і па фотаздымку відаць — на дыскрэдытанта поўнага. Карлу Бернгардавіча Радэка хацеў дыскрэдытаваць.
Сакрэт малы, што часам апошнім у кожнага з нас з'явіўся свой правадыр любімы,— з ліку рэабілітаваных. Нехта ўпадабаў Рыкава, нехта Бухарына. А мая сімпатыя палітычная — Карла Бернгардавіч Радэк.
Спытаецеся: за што ж я палюбіў яго? Адкажу з даверам: палюбіў я Карлу Бернгардавіча, вядома ж, не за акуляры круглыя, а за слоўцы ясныя, рэвальверныя. У палітыцы тыя слоўцы густа лёталі і ў паэзію бокам вострым заскоквалі. Ясенін памёр, сказануў неяк Карла Бернгардавіч, бо яму не было для чаго жыць. Ну ці ж не мудра й коратка па ўсяму гэтаму калябарыкаднаму — «нежалеюнезовунеплачу»!.
I ў побыце сваім Карла Бернгардавіч па-рэвальвернаму прынцыповы быў. Усё лішняе ад сябе гнаў, не даваўся раскошы ў абдымкі рыначныя. Ну, не падумайце толькі, што на кухні агульнай з сям'ёй харчаваўся, што з дачкою ды жонкаю, напрыклад, пакойчык самотны фанерынаю дзяліў. Не без таго,— кватэрку меў асобную, домработніца часам заходзіла. А што ж, хіба Карла Бернгардавіч радавы пралетар самагонны? Каньячнага ўзроўню рэвалюцыянер! Ды трэба сказаць, што кватэрка ягоная — сціплая-сціплая была, адно жыць сям'і савецкай. Не кватэрка,— а кубельца такое, непадалёк ад вежаў крамлёўскіх. Вось і дачка Карлы Бернгардавіча Соф'я Карлаўна «Огоньку» паведаміла: «Жили мы скромно, хотя вроде бы всё было».