Ці ж не праўда?!
I хто ведаў, што яшчэ ў трыццатыя днепрагэсныя супраць гэтай праўды святое, супраць таго, што сям'я Карлы Бернгардавіча жыла па-спартанску празрыста, выступіў ад'ютант Пілсудскага. Блакнотчык гэты, конарміяй не прыдушаны.
Ён употайкі, як сталяр падвальны, дзённічак нагаблёўваў, у якім старанна стружка за стружкаю апісваў усе дыхі і выдыхі свайго дзядка вусатага,— і ў гэтым жа паментніку дэфензіўным збэсціў на смалу чорную імя чыстае Карлы Бернгардавіча агністага, кватэрку яго птушыную сметнікам назваў, і не толькі...
Карла Бернгардавіч з а'д'ютантам Пілсудскага выпадкова пазнаёміўся — у цягніку мяккім Варшава — Масква. Ад'ютант самохаць у Сібір меціў, быццам вывучаць для свае кніжкі новае тыя мясціны нашы цудоўныя, у якіх дзядэк ягоны гады маладыя на высылцы праседзеў.
А я так думаю, для пырску ў вочы ўся гэта вандроўка сібірская рабілася. Загадана было блакнот-чыку з Бельведэру самога: падсесці гэта ў цягнік мяккі да Карлы Бернгардавіча, каб сёе-тое выведаць з нашых мараў перадваенных. Па-іншаму й быць не магло.
Ад'ютант (а ці ўпершыню яму!) адразу ж перакінуўся ў авечку інтэлігентную, і таму пільнаму Карлу Бернгардавічу давялося размаўляць з ім зусім па-таварыску.
Так яны ехалі ў цягніку пасцельным, слоўцамі прыязнымі стукаліся, і да ўсяго да гэтага — ад'ютант Пілсудскага частаваў Карлу Бернгардавіча сабаёнам даўкім.
А на календарах, трэба сказаць, стаяла лета года 1933-га. Стогны й праклёны народныя плылі над цягніком пасцельным, пакуль ён, цягнік пасцельны, марудна па каляі вузкай да Стоўбцаў пагранічных шкрабаў. Енкі людскія на хаду ў купэ шыліся, а па купэ расцякалася пара вінная ад сабаёну глынутага. Ад'ютант баяўся вельмі, каб голас люду спакутаванага не дайшоў да слыху інтэрнацыянальнага Карлы Бернгардавіча, і таму балбатаў ён абы пра што і ўсё падліваў Карле Бернгардавічу сабаёну даўкага.
Балбатнёй і сабаёнам ад'ютант імкнуўся заглушыць шчырыя просьбы народныя аб вызваленні.
Паміж Баранавічамі і Стоўбцамі ён змогся, і яму здалося, што балбатня і сабаён не памогуць, што яшчэ імгненне і ... працоўныя Беларусі Заходняе да таварыша Радэка дагукаюцца. Каб не сталася таго, ён і ўчыніў меру мокрую: пляшку з сабаёнам наў-мысна са століка спіхнуў.
Пляшка ляснулася.
Ад'ютант хоць і нерваваўся, а ўсё дакладна разлічыў.
Карлу Бергнардавіча крыху аглушыла, і якраз глухата гэтая прыпала на тую пару хвілінную, калі ён пачынаў ужо да пакуты людское прыслухоўвацца.
Ці трэба казаць, што каб не гэтая акцыя злос-ная, што каб не гэты сабаён цукровы, які ажно па-цёк па штанах Карлы Бернгардавіча далікатнага, што каб не балбатня ад'ютанта спланаваная,— то Карла Бернгардавіч барыкадны, пачуўшы толькі пер-шы стогн заняволены, адразу ж лупануў бы на сябе чырвоную крывуліну стопкранаўскую і кінуўся б вызваляць край наш родны, прыгнечаны?! Не, казаць не трэба...
Але вось цягнік пасцельны прамінуў Стоўбцы акупаваныя, пераехаў у Негарэлае нашае, і дыхаць лягчэй зрабілася. Тут паслалі пад колы каляю шырокую, савецкую; тут свяціла сонца і гучалі песні. I гэтак было скрозь, аж да Масквы самае.
На тэрыторыі нашай ад'ютант Пілсудскага хвост падціснуў, сядзеў моўчкі і са століка на штаны Карле Бернгардавічу ўжо нічога не выліваў.
У Маскве ж Карла Бернгардавіч запрасіў ад'ютанта блакнотнага да сябе дамоў, у буданчык свой сямейны.
А вораг, таварышы камуністыя й некамуністыя, вы ведаеце,— заўсёды вораг!
Ад запрашэння, зразумела ж, не адмовіўся, папіў, паеў, ні ад чога не адсоўваючыся, а пасля ў сваім дзённіку паганым лютымі словамі польскімі зганьбаваў кватэрку дэмакратычную майго рэвалюцыянера любімага. Даю пераклад поўны тых слоўцаў пасквільных: «Карал Радэк меў кватэру вельмі прасторную (!).. Шэсць вялізных (!) пакояў і аграмаднай (!) тэрасы на даху магло б хапіць на значна большую сям'ю, чым яго».
Клічнікі ў дужках мае. Ды хіба клічнікамі гэтымі абароніш Карлу Бернгардавіча сумленнага? «Шэсць пакояў» ды яшчэ «вялізных»! Няўжо зноў трэба да ўспамінаў Соф'і Карлаўны вяртацца («жнлн мы скромно»), каб хоць як да праўды выплысці?! Але ж для ворага праўды не існуе. Калі яму трэба — палаты крамлёўскія нам прыпіша. А мы, таварышы камуністыя й некамуністыя, добранькія такія,— не знішчыўшы яго, ужо ўхапіліся пад корань зводзіць вобраз ягоны.