У апошні год застойны за мяжу мяне паклікалі. Блізка зусім, на ровары можна даехаць, але ўсё ж — за мяжу, на той бок невядомы.
Чаму б не паехаць, калі й час выпаў добры, і грошы на дарогу неяк самохаць набеглі, і ў грудзях настрой гітарны варухнуўся, і з таго боку несавецкага, паперынай запрашальнаю ветліва махнуўшы, гукнулі праз драты калючыя: пры-я-яздж-жа-ай!
Паабяцаў я, што прыеду, і пабег у АВІР.
У АВІРы не валаводзілі, імгненна ўсё зрабілі. Ды што там імгненна,— проста рэактыўна квіткі ўсе падкнопілі, матузкі ўсе падшнуравалі, пячаткай сіняю анкету маю выязную надзейна прыдушылі і да ўсяго — у пакой светлы зайсці папрасілі. Нешта ўдакладніць захацелі, чаго ж яшчэ.
У пакоі светлым дзядзька аднавокі сядзеў. Немалады, у гадах ужо дзядзька. Над ім карціна шырокая вісела, а на карціне — Кастусь Усцінавіч газету «Правда» чытаў.
Утульна мне ў пакоі светлым здалося, неяк па-сямейнаму цёпла паказалася. Зусім не так, як на вакзале.
Дзядзька аднавокі анкету маю адсунуў, папку чырвоную з надпісам «Сусед» аднекуль з-пад сябе выкалупнуў і прамовіў радасна:
— Гэта вельмі добра, што Сусед ваш з трыццатага года нараджэння. На фронце, значыць, не быў...
— Не, не быў,— адказваю ўпэўнена, а сам пры гэтым вейкамі лып-лып здзіўленае раблю: пры чым тут Сусед мой, думаю.
— I ў паліцыі, відаць, таксама не служыў? — Тут дзядзька прыўскінуў над сталом сваё вока асляпляльнае, а на папцы чырвонай рашуча матузкі сінія распусціў.
— I ў паліцыі не служыў,— кажу спакойна, але ж лыпачы свае не магу спыніць. А пятамі схаванымі дык зусім жыватрус адчуваю. Бачу, што паміж мною і дзядзькам аднавокім гаворка лысая пачынаецца, згодаю непрычэсаная.
— Так , вы з мястэчка N палескага,— нібы сам з сабою гаворачы, разважліва прамармытаў дзядзька, заплюшчыў вока баявое, нешта, мабыць, успомніў вельмі значнае, напружыўся і тут жа падкінуў пытанейка далікатнае:
— А ўласаўцы ў мястэчку N стаялі?
— Не ведаю,— схлусіў я.
— Стаялі, і вы пра гэта знаеце, вам Сусед расказваў!
Я пачырванеў, як школьнік:
— Прабачце, забыўся... з галавы неяк выпала.
— Не хлусіце болей,— параіў дзядзька і зноў узяўся за сваю папку чырвоную з матузкамі сінімі.
— Не буду,— паабяцаў я.
— Расказвайце.
— Што расказваць?
— Ну, калі вы з мястэчка N палескага, то пра Суседа расказвайце...
— А-а...
— ... пра тое, як Сусед ваш да іх бегаў! Кароткае іх прагучала трыбунальна.
— Толькі адзін раз і прыбягаў! — запярэчыў я рашуча.
— Ведаю, што адзін,— суняў маё хваляванне дзядзька аднавокі,— але прыбягаў — чаму?
I тут зразумеў я прыгнечана, што за дзве капейкі ад дзядзькі цікаўнага не адчэпішся, таму, не думаючы доўга, выклаў адразу ўсе залатоўкі свае:
— Чаму? Папрасіць з пісталета стрэльнуць, вось чаму...
— Правільна, так і было,— пахваліў дзядзька,— і што ж, далі яму стрэльнуць?
— Далі.
— Куды страляў?
— У неба.
— Колькі разоў?
— Раз усяго...
— Усё супадае, усё так і было,— пачуў я нечаканае заключэнне,— сапраўды, страляў ён адзін раз з пісталета ТТ узору Трыццатага года, калібр 7,62 міліметры...
Дзядзька змоўк, спахмурнеў, схаваўся ў нейкія ўспаміны патаемныя.
А я падумаў пра Суседа свайго, таго колішняга хлопчыка трынаццацігадовага,— рызыканта вялікага. Была вайна, у полі і ў лесе стралялі, і яму таксама захацелася стрэльнуць, і ён не з'еў сваё сала пастушкоўскае, заплаціў ім за выстрал у неба.
Дзядзька прачнуўся:
— Дык вы разумееце, што гэта за пляма? Сусед ваш страляў з уласаўскага пісталета!
— Пісталет не ўласаўскі, а ТТ, Тульскі Токарава, вы ж самі сказалі,— пачаў я хітраваць.
— Пісталет варожы! — растлумачыў дзядзька.— I за адзіны стрэл з яго ваш Сусед свядома прынёс уласаўцам сала. Так?
— Прынёс,— уздыхнуў я, і ў пакоі светлым яшчэ больш пасвятлела.
— Дык выходзіць, што ён карміў чужую армію разбойную!
Ехаць за мяжу мне расхацелася, і з усіх думак блытаных адна ясная выплыла, чыста экстрэмісцкая: зараз падымуся і смальну гэтаму гарбылю аднавокаму ў вуха парасячае.
Дзядзька ж авіраўскі далей мудра пракурорстваваў:
—... і маючы такога Суседа вы за граніцу збіраецеся?
Тут мой экстрэмізм падпольны абачліва саступіў сцежку класіцы выратавальнай. Класіка выйшла крыху зыначаная, пад сітуацыю падагнаная.
— Сусед за суседа не атвечает! — крыкнуў я на ўвесь гэты пакой светлы.
Мне пашанцавала.
Добра, што крыкнуў я моцна, голасу не пашкадаваў.
Мяне пачуў сам Кастўсь Усцінавіч. Той самы, што на карціне шырокай. Ён заклапочана згарнуў у трубку газету «Правда» і сцёбнуў ёю па патыліцы авіраўца аднавокага. Сцёбнуў і астматычна выдыхнуў: