Іван, які за многа гадоў ведаў Мяцельскага, прьгеык і да яго маўчання, і да гаварлівасці, заўважыў, што сёння старшыня не такі, як звычайна. Занадта ўжо не адводзіў вачэй ад палявой далечыні, ад пшанічных і ячменных палеткаў, між якіх раптам у далінах адкрываліся роўныя сталы затравянелых калектараў на былых балотных нізінах. Да дарогі са збажыны вытыркаліся бледныя кветкі валошкі, жаўцеліся вочкамі рамонкі, і першымі пяшчотнымі пялёсткамі пачынала зацвітаць кастлявая цыкорыя. Над дарогайстаяў дух збажыны і пылу. Старшыня прагна ўцягваў у сябе гэты водар і, здавалася, смакаваў яго.
Ён крыху ажывіўся, калі прыехалі на свае палі. Вярнуўся аднекуль здалёку, акідаў іх вокам.
На цэнтральнай сядзібе Іван збавіў хуткасць, ведаў, што старшыня хоць на некалькі хвілін павінен забегчы ў кантору.
— Давай дадому, — папрасіў Мяцельскі і быццам апраўдаўся — Абед, няма нікога ў канторы.
Ля дому Іван спытаўся:
— У колькі прыехаць?
— Прыязджай у чатыры.
Мяцельскі з палёгкай ступіў у вулачку, якая вяла да двара, у шырокі, спрадвечны цень ад старога вяза, на хаду зняў пінжак, узяў пад паху. Амаль у два абхваты вяз, расшчэплены маланкай, цяпер выгніў дуплом, у якое і чалавек у рост можа стаць, а тоўстая абалонь трымала раскідзістыя шаты. Суседзі гаварылі Мяцельскаму, што вяз трэба спілаваць, пакуль не рухнуў і не разламаў хату. Гаварылі гадоў з дзесяць, а вяз стаіць, трывае і ў зімовыя, і ў вясновыя буры. Мяцельскі падумаў, што трэба прабіць у дупле дзірку ў зямлю, паставіць арматуру, забетаніраваць, і тады дрэва прастаіць яшчэ столькі, колькі прастаяла. Рукі толькі не даходзілі.
Дома не было нікога. Зайшоў у свой пакойчык, невялікі, адгароджаны дошкамі ад ложкаў, дзе спалі з жонкай. Тут усяго і месціліся канапа, столік і кнігі на паліцы. Пакойчык гэты выгарадзіў сабе, калі вучыўся завочна і трэба было сядзець начамі. I любіў прылегчы ў ім і цяпер адпачыць ці пачытаць.
Адчыніў акно, прыцененае рабінкай, на якой ужо асмужыліся і зацяжэлі гронкі. Нагнуўся зняць чаравікі і адчуў у грудзях пад сэрцам тоненькі, але пякучы боль. I адтуль слабасць расцяклася па ўсім целе. Прыслухоўваючыся да сябе, паволі прылёг на канапу. Ён ведаў гэты боль — асколачак ад нямецкае міны, чорны вузялок на рэнтгенаўскім здымку. Ён не змяніўся больш чым за сорак гадоў.
Заснуў Мяцельскі незаўважна цяжкім сном, як спіцца на дождж, і прачнуўся а палове чацвёртай — уключыўся ўнутраны старшынёўскі будзільнік, які пакуль што ніколі не даваў збою.
Болю не было, нібы і сасніўся ён. На кухні спаласнуў твар пад кранам, разагрэў абед.
Іван, які прыехаў у чатыры гадзіны, убачыў Мяцельскага гэтакім жа, як і заўсёды, а калі прывёз у кантору, паехаў шукаць інжынера па будаўніцтве, якому Мяцельскі загадаў тэрмінова заняцца ўмацаваннем старога вяза.
7
У жыцці, на нейкім пераломе яго, чалавек як бы заварочвае назад, і нібы галоўным клопатам становіцца яшчэ раз прайсці перажытае. Можа, таму гэтакімі кароткімі на сон робяцца старэчыя ночы. Усё думае, думае чалавек пра тое, што было, і пра тое, што ёсць цяпер, — і сіліцца звязаць усё ў адно, разгадаць вечную загадку жыцця, і, мабыць, не прызнаючыся самому сабе, з сумотаю і болем, што хутка, хутка…
Цётка Люба, як прывычна звалі ее ў вёсцы і цяпер, хоць даўно ўжо прамінуў «цётчын» узрост, прабабчын прыйшоў, уздыхнула, прыслухалася да ціхае начное хаты. Звечара яна засынала і недзе запаўнач спала моцна, як спіць натомлены чалавек. Каб на маладзейшыя гады, смешна было б сказаць, што нарабілася: работы тае і было што падаіць карову, адно свінчо накарміць і яшчэ курам пасыпаць. Ну, папароцца ў градах на агародзе. Бабіна дарога з печы да парога, але і яна ўжо цяжкая.
Старая прыслухалася, і ёй здалося, што хата, складзеная са стрыжнявога дрэва, звініць ціхім звонам. Ці гэта ад цішыні званіла ў вушах, але тоненька, хораша.
I гэты звон нечым напамінаў далёкі жаўранкаў спеў над полем, не аднаго, а калі многа іх угары звоніць у паветры. I нешта было ў ім і ад перапёлчынага тамлівага, неспакойнага і палявога перапеву. Як тады, калі яна жала ў Крыніцы дапазна, з Тэкляю, малодшаю сястрой. Ад алешніку, якім ураслі крыніцы, павявала халадком, і жалася лёгка, цёпла клалася ў руку жытнёвая салома, і яны наўзахваткі, адна перад адною, жалі радасна, усцешаныя, што асталіся на ноч, не пайшлі дадому і што назаўтра будуць наперадзе ўсіх. Але хутка схавалася сонца, і зусім сцямнела.
— От каб месяц быў, мы з табою яшчэ б гэтулькі нажалі!
Тэкля выпрасталася, уперла рукі на клубы, пацягнулася, выгнула натруджаную паясніцу. Тоненькая, маладзенькая, дзіця яшчэ, белавалосая, у вышыванай кашулі, з сярпом, які на плячы цьмяна бліснуў. У якім куточку памяці збярогся гэты сястрын здымачак?