— А яна звонкая яшчэ баба. Пры такой і памаладзець можна, яй-богу! — падміргнуў Куляшу Мяцельскі.
Кулеш заўважыў, як загарэліся прыжмураныя старшынёвыя вочы, і адчуў, што чамусьці стала горача ў шыю: ён і сапраўды адчуваў сябе, што нібыта памаладзеў за апошні час, цела стала лёгкім і настрой светлы. А Галя і праўда здалёк была падобная на дзяўчыну.
— А сястра яе, помніш, прыгажуня была! Мы за ёй бегалі. Ой, бегалі. Гарадская! Ты помніш?
— Чаму ж не! Помню. Я і Галю як угледзеў, папытаўся — Наташа? Гаворыць, Галя.
— Наташа? А я і забыўся, бачыш ты. Ты ж яшчэ зусім смаркач быў, як жа ты помніш?
— А ўжо помню, і што прыгожая была, помню. Можа, таму, што большыя ўсе ў яе паўлюбляліся і аж біліся…
— Біліся, і праўда, — Мяцельскі засмяяўся, мабыць, успомніў тыя хлапчукоўскія бойкі з-за прыгожае гаражанкі.— Цяпер і яна, мабыць, старая, гэтакая ж, як і я.
— Загінула яна ў экспедыцыі, там, у Сібіры.
— Во так. Каму на звод, таму і рады няма. Ведаеш, чаму Русакевіч сюды прыехаў? Уцякаў з горада, дзе тады ўсіх вучаных людзей бралі, нацдэмаў. Пакінуў усё, дадому, у вёску схаваўся. Але і тут дастала яго яжовая рука. Без сваіх не абышлося, нехта сігналізаваў…— Мяцельскі на хвіліну звёў бровы, быццам ўспамінаў таго, хто тады сігналізаваў.— Просьба ў мяне да цябе, Ян.
— А-а, а то я думаю, чаго ты сам сюды з’явіўся.
Камбайнёра не хапае?
— Выручай, брат.
— Каторае лета ўжо выручаю, Сямёнавіч. Ты што, не верыш, што нельга мне цяжкая работа? Думаеш, дактароў падкупіў? — запытаўся Кулеш.
Ён ведаў, што зноў не хапае камбайнёраў, ведаў, што давядзецца зноў яму жаць, як і ў мінулым годзе, дарма што на пенсіі і дактары забаранілі цяжкую работу. Ведаў гэта і Мяцельскі. Не ведаў толькі, што ў мінулым годзе жаць Кулеш пайшоў з радасцю — і каб падзарабіць, і засумаваў па рабоце. А сёлета не хацелася яму чамусьці.
— Знаеш, калі адмовішся, не пакрыўджуся, але…
— Але прасіць прыехаў. I ведаеш, што не адкажу я табе.
— Знаеш, ведаю. Мы ўсё-такі партызаны.
— А камбайн зноў стары дасі і п’яніцу якога памочнікам.
— Стары. А папробуй забраць у каго навейшы?
— Мог бы па блату і новую машыну даць, а я на ёй зноў бы на ўвесь раён рэкорд паставіў, яшчэ б мне адзін ордэн! — Кулеш засмяяўся.
— Ты сур’ёзна рэкорда хочаш?
— Не, Сямёнавіч, я не здзяцінеў яшчэ… Ужо як ні пніся, а свой куток ведаць трэба. Рэкорды ўжо ты з другімі арганізоўвай. Я табе тут не памочнік. Некалі мог — і рэкорд рабілі.
— Рабілі. Знаеш, Ян, а і я цяпер на рэкорд не іду. Вось думаю, каб дажаць, прыбраць з поля. Пра хлеб нечаму думаю, а болып ні пра што. Мабыць, старасць…
— У цябе парторг і тры рэкорды арганізуе. Усе, калі хочаш, жаць будуць, аднаму скідацца. Кожны год новы рэкардсмен будзе!
— Не-е, Ян, на гэта ў мяне совесці не хопіць. Ты ішоў на рэкорд — свае жылы рваў. Значыць, быў рэкорд. I ў мяне азарт быў. А на паказуху я не пайду. На старасць трэба думаць, каб і тое, што за жыццё нажыў, не размяняць, каб людзі не смяяліся.
— Ладна, я чалавек вольны. Толькі ты дай каманду сваім будаўнікам, хай пафарбуюць тут усё дзецям.
— Дам каманду. Слухай, Ян, а ты свае Мар’і не баішся? — I старшыня зноў кіўнуў у глыбіню саду на Галю. — Ці твая Мар’я ў горадзе замуж выйшла? Як гавораць, жывяце па-сучаснаму, свабоднай сям’ёй.
— Сямёнавіч, сплетніц і без цябе хопіць!
— Не крыўдуй, я толькі табе самому. А знаеш, калі чэсна, то і зайздрошчу. Дай бог на старасць!
Мяцельскі крута завярнуўся і хутка пайшоў да машыны.
Кулеш глядзеў услед яму і адчуваў, што гарачыня ад шыі пайшла аж некуды ў голаў — ці не сказаў Мяцельскі ўслых тое, у чым ён не адважваўся прызнацца самому сабе. Яму прыемна было глядзець на Галю і быць пры ёй, таму і рамантуе гэтую дзіцячую пляцоўку.
Кулеш глядзеў услед старшынёўскай машыне і ўспамінаў другі час і гэтакую ж самую яснасць, якая прыйшла ад Мяцельскага.
Партызаны прыехалі адвячоркам. Ехалі яны з агародаў, ад лагчыны, парослай алешнікам і лазняком, на конях, трое. Ехалі амаль не хаваючыся, мабыць, ведалі, што ў вёсцы нікога чужога няма — ні немцаў, ні паліцыі. Роўна, прыгожа ішлі коні, крышку пазвоньвала збруя. Потым нехта з іх заспяваў песню. Ян ніколі больш не чуў гэтае песні. Спяваў партызан нямоцна, і ў песні спявалася пра казака, пра дзяўчыну, пра тое, як яна праводзіла яго, пра тое, што ён загінуў і што ніхто ніколі дзяўчыне пра гэта не раскажа і ніхто яе не суцешыць. Песня была незнаёмая, можа, украінская, але нейкая блізкая, свая.
Ян стаяў, абапёршыся на жэрдкі, якім быў адгароджаны агарод, і глядзеў на партызан. Яму хацелася ехаць гэтак, як едуць яны, каб у яго была і шабля, і конь з сядлом.