А ў той час сядзеў, падціснуўшы хвост, і баяўся, каб па яго не прыехалі.
I Мяцельскі тады шаўковы быў, не цапаўся, наадварот, частаваў і Кіршчэню разам з упаўнаважанымі.
Кіршчэня не заўважыў, што ад шпаркай хады і ад піхання свайго маторнага «козліка» ўпацеў. Спыніўся, дастаў з кішэні штаноў спецыяльна пакладзеную туды сёння чыстую насоўку, выцер лоб і патыліцу, аддыхаўся.
Свяціліся вокны ў катэджах у новым калгасным пасёлку, на цэнтральнай сядзібе, не гэтак ярка з засені прысад высвечваліся вокны вёскі. Спакой панаваў у прыродзе. Кіршчэня ніколі не быў ні паляўнічым, ні рыбаком. Ён і кароў не любіў пасвіць, а таму глядзець на тое, што навокал, у яго ніколі не ўзнікала патрэбы. Дзень быў для таго, каб рабіць сваю дзённую работу, ноч для таго, каб адпачываць, дрэвы раслі таму, што яны дрэвы, трава — таму, што яе трэба было касіць і нарабіць з яе сена, збожжа — каб намалаціць з яго хлеба… Цяпер толькі, у старасці, ён часам нібы спатыкаўся, пачынаў заўважаць, якое нечакана густое і зорнае неба бывае ў жніво і як часта падаюць з неба зоркі, пакідаючы за сабой імклівыя росчыркі. Ці дзівіўся туману, які зранку густа наплываў, затопліваў усё навокал, а пад сонцам нечакана хутка распаўзаўся кудлатымі лахманамі. I не разумеў, навошта заўважае і навошта трэба яму гэтае заўважанне. I зараз ён не доўга любаваўся ноччу, разагнаў веласіпед, і той роўна і напорыста затрашчаў маторчыкам.
Аднак крыўда не дала Кіршчэню спаць спакойна ноч. Перажылі б Мяцельскія з яго, ведалі б тое, што ведае ён, не хапіла б у іх гэтакай смеласці. Дарма, што не прыязджаюць упаўнаважаныя цяпер, як прыязджалі раней.
Кіршчэня і ў ложку доўга варочаўся з боку на бок, урэшце вымушаны быў устаць сесці за свой пісьмовы стол, раскрыць канторскую кнігу і пачаць пісаць. Пяро пісала адно, а ў галаве паўставалі тыя малюнкі, пра якія ён усё ж не адважваўся да канца ні напісаць, ні нават расказаць. У душы нешта стыла, і пераступіць цераз невядома кім, але навек пазначанае «нельга», ён не мог і зараз, праз многа гадоў, калі, мабыць, тых упаўнаважаных, што памятаў ён, і на свеце няма. I час іншы. Але не верыў стары Кіршчэня, што не можа быць таго, каб пільнае вока не глядзела і не прыкмячала ўсяго, што робіцца навокал. Ёсць нагляд за ўсімі, без гэтага проста нельга.
I чамусьці нагляд гэты паўставаў у вобразе Беразоўскага.
Нічога адметнага і страшнага ў тым Беразоўскім не было. Крыху вышэй сярэдняга росту, вочы блакітныя і валасы светлыя, кучаравыя, нейкія нават жаночыя. I скуранка на ім звычайная, крыху вынашаная, планшэтка заўсёды з сабою. I наган у кабуры. I ўсміхаўся гэты Беразоўскі, што аж ямачкі на шчоках абазначаліся. Але раптам нешта магло змяніцца ў яго абліччы. Блакітныя вочы страчвалі свой лёгкі колер, рабіліся вадзяністымі і страшэнна бяздоннымі. Мароз па скуры праходзіў ад гэтага позірку. Кіршчэня на сабе адчуваў. Смерць раптам выглядвала з тых вачэй.
Упершыню гэты смяротны холад Кіршчэня адчуў, калі толькі пазнаёміўся з Беразоўскім. Да вайны яшчэ. Пасля адной з нарад сакратар райкома неяк сказаў Кіршчэню:
— Ты зайдзі пасля да мяне. 3 табою адзін чалавек пагаварыць хоча.
Кіршчэню падалося, што і ў словах сакратара райкома прамільгнула нешта далёкае ад уладнасці і ўпэўненасці.
Вось тады ў кабінет да сакратара і ўвайшоў прыгожы, кучаравы малады мужчына з ямачкамі на шчоках, калі ўсміхаўся, падаў Кіршчэню руку, паціснуў і сказаў:
— А я чуў, чуў пра вас, таварыш Кіршчэня.
I тое, што ён чуў, абазначала ўжо пахвалу. Хаця што ён чуў, бог ведае.
Беразоўскі зірнуў на сакратара райкома, і той паслухмяна ўстаў са свайго месца.
— Ну, вы тут пагаварыце, у мяне справа ёсць, — сказаў ён і выйшаў з кабінета.
Беразоўскі прысеў насупраць Кіршчэні, глядзеў на яго, усміхаўся.
— Думаю, што мы з вамі будзем няблага працаваць, таварыш Кіршчэня. Вы чалавек мясцовы, людзей ведаеце. У нашай рабоце апора на такіх людзей абавязковая. Інакш мы будзем як без рук. Вы ведаеце, у які час жывём, калі ўнутраны вораг, як гад, паказвае сваё джала з кожнае шчыліны. А за ім стаіць усясветная буржуазія, якая хоча знішчыць нас. Яе агенты нябачна распаўзліся па ўсёй краіне. I мы з вамі, таварыш Кіршчэня, адсячом гэтыя шчупальцы!
Беразоўскі рубануў рукой паветра. Шчокі яго заружавеліся, а за блакітнай фіраначкай вачэй адкрылася страшная, бяздонная смяротная пустата.
— Вядома, — згадзіўся Кіршчэня. — Але сярод нашых людзей такіх яўных…
— Яўныя нам не страшныя! Страшны замаскаваныя! Страшны эмісары…