Вось гэтак жа мімаходзь вярнуўся Беразоўскі і да сям’і Пратасевічаў, да Зіны. Баба жылы рвала, трэба было чатырох хлопцаў гадаваць адной. Дачка памерла, калі Зіна вярталася дадому з Сібіры. У вагоне памерла, і яна прывезла дачку мертвую, на сваіх могілках пахавала.
Дык вось, Беразоўскі зноў неяк мімаходзь пацікавіўся жыццём сям’і Пратасевіча.
— Гэта добра, што яна стаханаўкай стала. Але не забывай, таварыш Кіршчэня, што гэта яна тады напісала скаргу, што яе мужа несправядліва раскулачылі. Знала, куды напісаць, куды адпраўляць. Выходзіць, тут рашэнне было няправільна прынятае… Пад сумненне пастаўлена. Гэта добра, што яна стаханаўка, добра, што дзяцей падгадавала.
I неўзабаве не стала Зіны Пратасевічавай. Ноччу прыехалі па яе, каб ніхто не бачыў, ноччу павезлі, і больш ніякага гуку.
Часам, прачнуўшыся ноччу і слухаючы, як смачна спіць, пахропвае Беразоўскі, а пасля выпіўкі ён пахропваў, Кіршчэня думаў, што вось гэтак аднойчы ноччу і па яго прыйдзе машына, забярэ, і ніхто не будзе ведаць, куды забралі. А гэты Беразоўскі будзе вячэраць у таго ж Жыгара ці каго іншага, піць самагонку, пасопваць ноччу на ўсю хату.
Беразоўскі не знік і не прапаў нават за вайну. Ён ішоў за Кіршчэнем, як прыстаўлены да яго. Кіршчэня аж утрупеў, калі ўпершыню ўгледзеў яго ўжо пасля вайны, калі ўсё тое даваеннае, здавалася, асталося недзе далёка-далёка ззаду. I нічога адтуль вярнуцца не можа.
Вечарэла. Сама ранняя вясна, першая зеляніна толькі праклюнулася. I прыпар пайшоў ад зямлі. Чысціня і ў паветры, і на зямлі. У гэты надвячорак і спыніўся ля Кіршчэневых варот трафейны матацыкл з каляскай. Начальніку міліцыі Кіршчэня не здзівіўся. Але першы на двор зайшоў не начальнік, а Беразоўскі. Вайна, здалося, нічуць не змяніла яго: гэтакія ж кучаравыя русыя валасы, толькі ўжо потым, у хаце прыгледзеўся Кіршчэня, што пасівелі яны. I маршчын больш на твары стала. Але гэта толькі заблізку. А на дварэ ён здаўся гэтакім жа самым, бо і тая ж сумачка-планшэтачка, і наган на баку. Толькі ямачак на шчоках не стала, калі ўсміхнуўся, падаючы руку Кіршчэню:
— Добры вечар, таварыш Кіршчэня. Вы думалі, што нашы дарогі з вамі разышліся?
Беразоўскі ўсміхаўся, а Кіршчэня чамусьці падумаў: «Браць прыехалі».
— Ну, што стаіш, я не з таго свету. Я жывы, таварыш Кіршчэня. Працаваць будзем разам. Запрашай у хату.
I Беразоўскі пачаў зноў заязджаць да Кіршчэні, калі быў «па справах» на раёне. Ён таксама партызаніў, узначальваў асобы аддзел. Цяпер працягвае ранейшую работу. За вайну ён навучыўся піць. I толькі калі напіваўся, у вачах з’яўлялася тая самая шкляная пустата і холад, тая смяротная прорва. Кіршчэня не ўтрываў, пахваліўся, што ў партызанах ён таксама быў пры асобым аддзеле, а потым пакінуты ў Заходняй Беларусі для барацьбы з бандытамі.
На гэта Беразоўскі спакойна сказаў:
— Ведаю, таварыш Кіршчэня, чым вы займаліся ў вайну. I пасля.
I ён паляпаў па сваёй сумачцы-планшэце, якая вісела на баку.
Усё было ў Беразоўскім тое ж самае, але нешта і не тое, чым далей, тым усё больш і больш адчуваў Кіршчэня, што знікае ў яго страх да Беразоўскага.
I аднойчы ён пераступіў цераз тую мяжу, цераз якую б раней пераступіць не адважыўся. Той вечар Беразоўскі піў больш, чым звычайна, і гаварыў таксама намнога болей.
— Я табе скажу, таварыш Кіршчэня. Я пры асобым аддзеле не проста быў. Я ўсё гэтую свалату фільтраваў. Усіх падонкаў, паліцаяў. I тых, хто ім прыслужваў. У мяне ўся агентура была. Я ўсіх іх бачыў. Камандзір мне давяраў. Я правая рука ў яго быў. Мы прымалі з ім рашэнне. 3 гэтым так, а з гэтым так. I таму выжылі, што літасці не зналі. Цвёрдасць была. Камандзір, ён таксама толк ведаў. Мы на востраве базіраваліся. I штаб брыгады там. Дарога да нас па кладках у балоце ішла. Дык вось, прыйдзе сувязны, мы яго сустрэпем. Усё як належыць. А на кладкі я звычайна праводзіў. Нікому не даручалі. Адзін стрэл у патыліцу. Шпок — і дзядзька пайшоў у багну. I сто працэнтаў гарантыі, што ніхто не выдасць. Сто працэнтаў! Раніцаю, у тумане, шпок, і ўсё. Ты мяне разумееш, таварыш Кіршчэня?
— Чаму ж не разумець, разумею. Але ў нас такога не было.
— Адкуль табе ведаць, прасгата! Той, каму трэба ведаць, той і ведаў. Такая наша работа. Сёння ты шпокнуў, і ніхто не ведае, заўтра цябе шпокнуць. I таксама ніхто не будзе ведаць. Нічога ты не знаеш, таварыш Кіршчэня!
Беразоўскі махнуў рукой, паволі зняў папругу з наганам, потым сцягнуў з пляча планшэтку: