Антон завярнуўся, каб выйсці да новых домікаў, прайсці па вуліцы і вярнуцца дадому.
3
Галя прачнулася раптоўна. Спачатку ёй здалося, што сасніла нешта страшнае, таму і прахапілася са сну. На першым часе разгубілася — дзе гэта яна? Запаліла настольную лямпу, з палёгкай уздыхнула. Патушыла святло. Дзіўна, чым больш абжывала цётчыну хату, тым усё больш нешта трывожыла душу. Ні з таго ні з сяго раптам хваляй накочвала трывога, хаця ўсё атрымлівалася, што лепш і не. прыдумаў бы.
Вось і зараз яна прачнулася ад гэтай трывогі. Цішыня стаяла на дварэ, было відно ад месяца, і пахла густа зелянінай і полем. Яна пастаянна адчувала ўсе дні пах збажыны, невядомы ёй дасюль, новы.
I ўспомнілася ноч, гэтакая самая месячная, яшчэ калі жылі ў вёсцы. Апоўначы яна прачнулася і выбегла на двор «да ветру», і нечакана ўбачыла бацьку. Ён стаяў, прытуліўшыся да сцяны, і глядзеў некуды ўдалечыню, у глухую, сонную тайгу. Яна крыху спалохалася, таму паклікала. Бацька здрыгануўся ад нечаканасці, махнуў рукой, каб падышла да яго, паклаў руку на голаў, пагладзіў. Рука яго была гарачая і каструбаватая і лёгенька дрыжала.
— А там у нас дома выйдзеш, як глянеш — жыта, жыта скрозь стаіць! I пахне. Жнівом пахне ўлетку. Здаецца, каб толькі раз удыхнуць, глянуць, і паміраць было б можна!
— Не трэба паміраць! — яна спалохалася: незнаёмы быў бацькаў голас.
Ён усміхнуўся:
— Ну не буду, не буду. Бяжы, а я пакуру яшчэ.
Галя ўсміхнулася: бацька многа расказваў пра тое, як там прыгожа і добра «дома». Расказваў пра палі, пра рэчку, пра бярозавы гай. I ёй здавалася, што ён прыдумляе ўсё, казку нейкую. Маці толькі ўздыхала, часам выцірала слязу. Наташа маўчала. Яна канчала школу, хацела вучыцца на геолага, але такіх, як яна, дзяцей «ворага народа», вучыцца не бралі. А яна ўсё роўна збіралася ехаць у горад, пайсці на работу ў геолагаразведку, а потым усё ж вучыцца. I маці плакала па ёй, а бацька толькі цяжка ўздыхаў і курыў самакрутку. Ад яе пальцы ў яго былі жоўтыя.
Далёка асталася тая сібірская вёска, іхні дом. Пераехалі ў горад, потым атрымалі кватэру, ужо пасля таго, як рэабілітавалі бацьку. Яна паступіла ў тэхнікум. Наташа ўжо была замужам, скончыла інстытут. Наладжвалася жыццё, але па-чала хварэць маці. Ціхая, цярплівая, яна не скардзілася і цяпер, моўчкі старалася трываць боль.
Бацька сядзеў пры ёй і вечарам, і ноччу, і каб лягчэй было, гаварыў, успамінаў маладосць. Усё было там, на радзіме, дзе яны некалі былі шчаслівыя, і калі б жылі там, то і цяпер былі б шчаслівыя.
Яна тады не вытрывала аднойчы і сказала:
— Тата, ну дык чаго ж вы не паехалі назад, як рэабілітавалі?
Маці дакорліва зірнула на яе, падняла худую, слабенькую руку — не гавары больш нічога.
А бацька нечакана пабялеў:
— Ты мяне не вучы! Не вучы! Ты хочаш, каб я вярнуўся туды і каб потым мяне зноў бралі? Каб зноў па этапу? I вас зноў следам за мной? Не!
У яго дрыжалі губы, дрыжала рука, якой ён ківаў на дачку, і толькі тады яна ўбачыла, які стары і які ўжо нямоглы і сам бацька, хаця і не разумела, адкуль у яго раптам гэтакі пранізлівы страх. Ён не мог супакоіцца, і маці зноў махнула на яе, і яна здагадалася выйсці з пакоя. Больш пра пераезд пры бацьку яна ніколі не заракалася, калі ён і потым вечарам пачынаў расказваць, якая там рэчка, якія там людзі. Расказваў, быццам казку, і кожны раз у гэтай былі-казцы было нешта новае і прывабнае, яе можна было слухаць і нават хацелася ўявіць усё гэта.
Дзіўна, але цяпер, калі яна ўгледзела тое, пра што гаварыў бацька, яно не здзівіла і не ўразіла яе. Непрывычныя і сапраўды былі гэтыя голыя палявыя абшары з астраўкамі вёсак. Нават на даляглядзе не праступаў, не абазначаўся лес, і палі здаваліся аднастайна сумныя. Не было за вёскай і тае рачулкі, тых кустоў лазняку, пра што расказваў бацька. Ды не было і поплаву, і аселіцы. Рэчку даўно ператварылі ў меліярацыйную канаву. Пры ёй на пасеянай траве, разбітай на ўчасткі, пасвіліся статкі калгасных кароў. Сумны і аднастайны краявід, дзе няма за што зачапіцца воку.
Усё ж яна гараджанка, прывыкла да горада, бо і тая сібірская вёска амаль забылася ўжо, засталася ўсяго толькі ўспамінам дзяцінства. Тут, мабыць, каб жыць, трэба ведаць людзей. Гэта ў горадзе апыняешся ў натоўпе, дзе ўсе незнаёмыя і дзе здаецца, што ты быццам бы і не адзін, хоць не ведаеш нікога і цябе таксама ніхто не ведае. Тут няма і наТ0ЎПУ> няма горадское ілюзіі неадзіноты. Тут трэба ведаць чалавека, каб з ім загаварыць, трэба, каб было пра што загаварыць.
Адзіная пакуль што цётка Люба, да якое яна хадзіла, з якою падоўгу гаварылі. Яна слухала цётку Любу, прыслухоўвалася да яе гаворкі, якой некалі гаварылі між сабой бацька і маці, а часам звярталіся і да іх дзяцей, успамінала невядомыя словы і пачынала разумець сэнс. Ян стараўся гаварыць з ёй па-руску, каб зразумела яна, але словы гучалі зусім інакш, не па-руску. Галя ўсміхнулася, калі ўспомніла пра Яна. Нечым нагадваў ён бацьку — хударлявасцю, уменнем рабіць ўсё, за што ні возьмецца, спагадлівасцю.