— Ну... ўрэшце даўно хацеў абмеркаваць гэтае пытаньне... У мяне ёсьць прапановы... цікавыя прапановы...
— Грошы, — сказаў Дыктатар, без асаблівае асалоды пагружаючы малаток у экран старога, абсыпанага перхацьцю тэлевізара. Тэлевізар вохкнуў, стрэліў, чорная дзірка ў экране зашыпела, нібы нехта, хто доўга сядзеў за ім, прагна глытаў паветра. Дыктатар падыйшоў да чалавека-рыбы амаль ушчыльную.
Гро — гэта сыпяцца горкай манэты
Шы — гэта задаволена зашпільвае на грудзёх футра мажны спадар Кашалёк.
— Грошы, — сказаў Дыктатар амаль пяшчотна.
— Вы ведаеце, у мяне ёсьць знаёмы, досыць багаты, скажу я вам, чалавек, — таропка зашаптаў Міхаіл Арнольдавіч, у той час як Дыктатар азіраўся (ваза?) ў пошуку (радыё?) новага (жаночы партрэт на сьцяне?) падыходзячага (журнальны столік на пратэзах?) аб'екту (парцалянавы слон з апэрацыйным разрэзам уздоўж хрыбта?).
— Я ўдавец пэнсыя... я вам адрэсу дам... былы сакратар...
Слон!!! Да ног Міхаіла Арнольдавіча ўпала, уся ў папяровых пырсках, сланоўя галава — адкалоўся хобат. Дыктатар дзелавіта й пачаў зьбіраць купюры. Палова неабходнай сумы... Чалавек-рыба схапіў руку Дыктатара ды сьціснуў яе так, быццам у ёй знаходзіўся орган літасьці.
Грошы — назоўнік.
У адзіночным ліку не ўжываецца.
У другі раз Дыктатар убачыў, якія сьлёзы вырабляе чалавек-рыба.
Раптам у дзьверы пазванілі, і амаль адначасова на паверсе вышэй нехта залямантаваў, наводмах б'ючы двор з адчыненай форткі: „Таня! Тааааня-ааа! Абедаць! А-бе-даць!”. „Т, Т, Т,” — у трансе паўтараў двор. Зноў завыла машына. Міхаіл Арнольдавіч глытаў сьлёзы.
— У маёй краіне скончыліся крупы й хлеб, — загаварыў Дыктатар, перакладаючы малаток з рукі ў руку і ўзважваючы яго на далонях. — Трэба новае шкло, мяса. Мяса. Сястра даўно ня ела мяса. У краіне голад. Заўтра пачнецца вайна. Патрэбная зброя. Умацаваная мяжа.
— У краіне? У якой краіне? — чалавек-рыба спыніў свае ўсхліпы, але сьлёзы ўсё яшчэ цяклі, аздабляючы ільсьністы твар нейкім прымітыўным арнамэнтам.
— Чалавек-рыба мусіць плаціць даніну, — працягваў Дыктатар, ня слухаючы, ня бачачы, не гаворачы. — Сястра мусіць быць Сястрою. Дыктатар мусіць прыносіць ежу й шкло. Варожыя суседзі.
— Якая краіна? Вы што, бежанец? — чалавек-рыба склаў на грудзёх рукі, супакойваючыся. — У якой краіне?
Цяпер чалавек-рыба крыкнуў, бо малаток, ужо добра засумаваўшы, скочыў да яго на калена. Дыктатар схапіў Міхаіла Арнольдавіча за плаўнікі ды кінуў да глёбусу, які мірна нерухомеў пад патухлым сонцам настольнае лямпы. Чалавек-рыба закрануў край стала ды ўпаў на падлогу. Тут жа перад ім апынуўся патрывожаны глёбус, а яшчэ адзін страшны шар — галава Дыктатара — схіліўся амаль да самых вачэй чалавека-рыбы.
— Шукай! Шукай! — закрычаў Дыктатар проста ў вочы, нос, лысіну, наліўныя шчокі Міхаіла Арнольдавіча. — Шукай маю краіну!
Дыктатар раскруціў глёбус, той зь неймавернай, шалёнай хуткасцю, памножанай на генэруемы чалавекам-рыбаю страх, заматляўся на тонкай ножцы. Міхаіл Арнольдавіч замахаў рукамі, бо д'ябальская частата рухаў вакол вымагала ад яго хаця б нейкай рэакцыі.
— Шукай, географ, шукай! — хрыпеў чалавеку-рыбе ў вуха Дыктатар, трасучы малатком. Чалавек-рыба наўздагад тыцнуў пальцам у вадну зь Амэрыкаў — балюча ды няслушна.
— Ня там, рыбіна, ня там! — прахрыпеў Дыктатар ды ўдарыў чалавека-рыбу па пальцах. — Шукай!
Жоўтая пустэльня, у якую на гэты раз пагрузіўся палец Міхаіла Арнольдавіча, натуральна, не магла быць краінаю Дыктатара, які не супакойваўся: „Шукай! Направа ад Эльдарада, паміж Зоорляндыяй ды Сан-Ларэнца!”
2
Паміраючы падчас родаў, Тацяна Воршына, натуральна, зусім не ўсьведамляла, што ўваходзіць у гісторыю. Пакорліва лежачы паміж сваіх бязвольных рук, яна пакідала гэты дзіўны сьвет, які й раней ня бавіў яе раснастайнасьцю, а цяпер навогул сьцяўся да памераў маленькага белага пакою. Тупа глядзелі ў вакно мясістыя кактусы, і нечы голас паўтараў: „Нармальна... Нармальна...” Тым ня менш Выпадак ўжо тыцнуў, заплюшчыўшы вочы, сваім валасатым пальцам у патрапаны даведнік — Т. Воршына. І няшчасная Тацяна, якая ніколі ня мела мянушкі ў школе, якую пазбавілі пагонаў прыёмшчыцы тары за падман, Тацяна, міс Непрыкметнасьць, — дык вось, гэтая самая Тацяна адчула раптам, як яе ўздымае на нейкую аглушальную вышыню. Выпадак, сам скрывіўшыся ад такога няўдалага выбару, падтрымліваў яе за блакітны азадак. З вышыні яна кінула разьвітальны позірк на сваё тоўстае цела (ані жалю, ані болю), над якім схіліліся плачучая коўдра й вясёлыя дактары.