— Існаваньне тут не пайшло мне з самага пачатку... ведаеш, як гавораць — не пайшло... — шукаў Тухлік, зазіраючы ва ўжо непазнавальныя вочы Макса. — І таму сёньня я вырашыў разьвітацца... разьвітацца з вамі ўсімі... хачу быць каштоўным сам па сабе... сам па сабе, а ня як член Караеў. Памятаеш, як гэта было ў кагосьці: унутраная эміграцыя... Калі няма радзімы, ствары яе сам. Тэрыторыя ёсьць, трэба...
— Добра, — сказаў Макс, зрабіў апошні глыток цяжкага, ртутнага піва й працягнуў пустую пляшку Тухліку. — Трымай. Заслужыў.
Роспач, якую Макс усё ж здолеў разгледзець у гэтых пакінутых так далёка ўнізе вачох, ён вытлумачыў па-свойму.
— НА, — у руках Тухліка апынулася новенькая тысячная купюра. Падумаўшы, Макс дадаў да яе некалькі цыгарэтаў.
Дайшоўшы да выйсця са сквэру, ён зноў зірнуў на гадзіннік і ўрэшце здолеў зразумець, колькі ж усё-ткі часу.
4
І надыходзіць момант, калі спаць больш ня хочацца. І надыходзіць хвіліна, калі вочы пачынаюць чапляцца за кожную дробязь: трэшчына на стале падобная на свастыку, цяжка дыхае фіранка і ў выразе сьпінкі суседняга пустога крэсла ясна бачыцца люмпэнскае нахабства. Такое абвастрэнне пачуцьцяў... А палове на адзінаццатую вечара здагадваешся, у каго з жанчын месячныя, здагадваешся менавіта па паху, які пануе ў пакоі. Час скончыць працу, бо фантазыі на тэму таго, што адчувае кававае зярнятка ў самай гушчы поўнай бляшанкі „Nescafe”, ужо невыносныя. Блакітныя кашулі ў шэрым кабінэтным дыме пасоўваюцца туды-сюды, і нават у гэтым адвольным пасоўванні заўважаеш свой парадак. Дахаты. Дахаты.
Шапік — прыпынак — трамвай. Тры жанчыны за шклом: прадавачка, бляндынка ў акулярах — вецер маша яе валасамі мне на разьвітаньне, і ўрэшце вагонаважатая, якая рамантычна ўзіраецца ў вагні наперадзе. Я еду дахаты. І ўсё ж сказаць: трамвай вязе мяне дахаты — дакладней, бо я цяпер — абвяржэньне любога дзеяньня. Я кайфую ад сваёй нерухомасці, сваёй пасіўнасці, і толькі зрок яшчэ абвостраны: тупы яго канец упіраецца ў беднаваты трамвайны інтэр'ер, а заточаны коле, коле, коле... На сядзеньні збоку нешта напісанае маркёрам — я нахіляюся, каб паглядзець, і ў расчараванні адкідваю галаву: „Prodigy”. На маім ляканічна і ёміста выражанае Слова Мацернае — колькі дасканаласці, якая завершанасьць у нараджэньні шматзначнасьці. Такім дзецям трэба штодня набываць туш і шоўк.
Нават гумка для валасоў пад маімі нагамі падаецца загадкавай. Троцкага — Зіноўева — Каменева. Бухарына. Добра, што ўначы прыпынкі не абвяшчаюць уголас. А загадкі працягваюцца. Вось, напрыклад, мікраскапічныя літары алоўкам на глянцавай жанчыне ў труне салярыю: „Няхай трамвай прывязе цябе ў тваю краіну, як зрабіў гэта са мной”. Загадка, загадка — зрэшты, ня большая за ігнараванне Кіроўніцкай вуліцы Бэндэ. І ўсё ж галоўная таямніца яшчэ наперадзе, цераз два прыпынкі.
Справа ў тым, што... Справа ў тым, што мне справа да таго, што справа. Я і чужыя вокны — мы любім глядзець адно на адно. Вокны, у якіх апоўначы гарыць сьвятло, вокны другіх, трэціх паверхаў — я ня маю адчуваньня, што раблю нешта ганебна-нізкае, што парушаю нечую інтымнасць. Вокны глядзяць на мяне — навошта я буду адводзіць позірк? У мяне няма намеру хлусіць: у дзяцінстве я не падглядаў ані ў бацькоўскую спачывальню, ані ў жаночую прыбіральню, і ў юнацтве не чытаў чужых лістоў з падрадкоўнікам у выглядзе ў любы момант гатовых адчыніцца дзьвярэй. А цяпер, дарослы чалавек, гляджу ў чужыя вокны і не пачуваюся злодзеем альбо папарацы. Гэта як у кінатэатры — глядзець у асветленыя вокны мімачасовых, кароткачасовых дамоў: тут і заслона, і экран, і сядзеньні з нумарамі, і цемра, і па-савецку абавязковы нудны кінажурнал перад галоўнай дзеяй. А я глядач, я нават пракампастую квіток, а цяпер тое, дзеля чаго я тут — маё нямое кіно напрыканцы стагодзьдзя. Начны сэанс. „Черным ладоням сбежавшихся окон раздали горящие желтые карты...”
Гэтая жанчына, якую я зноў убачу праз два прыпынкі — я назіраю за ёй усю восень. З вакна на другім паверсе старога, паедзенага фірмовымі крамамі дому яна сьлепа ўзіраецца ў халаднеючае прадночча, і сьвятло з пакою, зьмяшанае зь цямрэчай у самай удалай прапорцыі, надзейна маскує рысы яе твару (зрэшты, я ведаю, што валасы ў яе доўгія, нефарбаваныя, што нос востры й, мусіць, не зусім правільнай формы). Мая таямніца. Чаго я толькі ня бачыў у сваіх начных трамвайных фільмах: стомлены сэкс, п'яную самоту, нячутны сямейны аркестр, падобны праз вакно на рухаючы губамі рот... нават забойства бачыў, далібог! Але ты, незнаёмая акторка, нашмат таямнічай, бо вакно тваё чамусьці разбітае, па краёх шыбы тырчыць шкло, і ты інстыктыўна ацепваешся, высоўваючыся вонкі... бо за табой можна ўбачыць голыя сьцены зь цёмнымі разводамі, бо пакой асьвятляе звычайная лямпачка на крывым шнуры, якую гайдае вецер, бо пра тваё аблічча я толькі здагадваюся. Твой сылюэт у вакне — як карціна ў вагромністай цёмнай раме.