Сяргей Дубавец
ПРАКТЫКАВАННІ
Проза, эсэ, крытыка
Проза
«...ПАСЯРОД ВЕСКІ СТАЯЎ ЧАЛАВЕК...»
Пасярод вёскі стаяў чалавек. Занадта звычайны, каб я мог назваць яго дзіўным. Таму — крыху дзіўны чалавек стаяў пасярод вёскі. Але не менш дзіўна ён выглядаў бы i пасярод места. Вясковы — не вясковы, гарадскі — не гарадскі. Невядома, што за чалавек.
Ён стаяў пахіліўшыся наперад. Гэтак становяцца людзі, якіх жыццё зрабіла дзейнымі, не спытаўшыся ў ix саміх. Хоць, можа, яны й самі былі б не супраць... На твары ў чалавека адбілася пакута. Ці, магчыма, ён перад тым доўга глядзеў на сонца.
Цяпер сонца ўжо села, i наўкола былі толькі неба з маляўнічымі міражамі, толькі зялёныя ўтравелыя пйгоркі, на якіх пасвіліся чорныя коні, толькі белы аднапавярховы будынак з няўцямным надпісам ці то "Ваня", ці то "Баня".
Міма чалавека па дарозе праходзілі людзі.
— Ты не Шашаль? — спытаўся нейкі дзед.
— Не,— усміхнуўся чалавек.
За людзямі ішлі каровы. У адной, сівой, з разматляных цыцак выцякала ў пыл малако.
— Ты не Жук? — спыталася ў чалавека цётка-пастырка.
— Не,— усміхнуўся чалавек.
Чалавек раз-пораз паціраў сваё няголенае падбароддзе, паглядаў на свае заплямленыя чаравікі, мацаў, калі нікога не было блізка, паміж ног, дзе ў нагавіцах разышлося шво. У роце яму не так каб балеў, але муляў зуб...
Чалавек увесь час нспружана адчуваў гэта: i няголенасць, i дзірку паміж ног, i зуб. Магчыма, тое напружанне i была прысутнасцю ў ім жыцця.
A міма ўсё праходзілі людзі, усе пыталіся ў яго: "Ці не Жук? Ці не Павук?" I ішлі рэйсавыя автобусы. Яны прыпыняліся каля чалавека i газавалі далей. А ён усё стаяў ды стаяў. Надыходзіла ноч.
Чаму ен не ішоў куды i не ехаў? Можа, аглядаў прыгажэнны адвячоркавы краявід? Ці — кагосьці чакаў? А можа, ніхто i нідзе не чакаў яго?
Пра што ен сабе думаў?
Не ведаю. Той чалавек — гэта быў я.
ВЕРА Ў СЯБЕ
1.
Мая мілая, мілая Вяргіня.
Трохі дзіўна, што мы так мала ведаемся, a ў лістах ужо пішам адно аднаму самае шчырае i дарагое.. Дзіўна i хораша... Ці ж не праўда, што калі ты зусім адна, тады саромецца — пошла, a пісаць што-небудзь пошлае — сорамна? Як на споведзі. Часам я нават думаю, што ўсё гэта пішу не табе, а сабе. Пішу i ўяўляю твой твар, рукі, лёгкую сукенку, якую ты насіла, калі я апошні раз прыязджаў у Рыгу. Памятаеш, я піў каву, седзячы на тваім ложку, i гартаў старую латышскую кнігу. Тады мне ўвесь час карцела падалаваць твае рукі — яны былі так блізка. Такая ты падалася прыгожая, такая родная...
Цяпер, калі прыеду зноў, буду сарамліва хаваць вочы. Але гэта так спакусліва — казаць пра самае патаемнае.
У мяне, каб па-сапраўднаму, яшчэ не было ніводнае дзяўчыны. I заўсёды, калі надаралася якую правесці, дык я бянтэжыўся. Дзе іншы ўзяў бы пад руку ды абняў, я пачынаў разводзіць дэмагогію, бліскаў эрудыцыяй, увесь час баючыся, што рукі нашыя выпадкова сутыкнуцца ці занадта выразна сустрэнуцца вочы...
Такія лісты, як гэты, я таксама ніколі яшчэ не пісаў, ніколі не спавядаўся. Будзеш смяяцца — такі небарака.
Але. Пэўне, усё так i ёсць. Я яшчэ сам добра не разабраўся. Мусіць, гэта банальна i ўсё такое, але каб я мог... ну, быць з дзяўчынай, каб рабіць усё рашуча, я павінен верыць. Проста верыць у свае сілы i пачуцці. I кожнага разу ўпэўненасці не стае, ці што?
Пішы мне.
Твой Антон
2.
Дарагая Вяргіня.
Мінуў другі тыдзень, як я адправіў табе ліст. У школе пачаліся заняткі, i дырэктрыса паабяцала сурова караць за прагулы. Але ўсё адно на ўроках няма i паловы класа. Каму цікава слухаць настаўніка, у якога ў роце дохлыя мухі? Тым больш што цяпер добрае надвор'е, самыя вандроўкі. Што да мяне, дык я набраў кніг i сяджу як апантаны над гісторыяй Беларусі.
Памятаеш, калі мы блукалі па старой "біржавай" Рызе, а потым выйшлі на новы рынак, ты ўсё здзіўлялася i смяялася з маіх куртатых латышскіх словаў. Я тады лез з пытаннямі да крамяных цётак, якія гандлявалі яблыкамі. Цёткі пасміхаліся, а то нават крыўдавалі, i ты перакладала з маёй "латышскай" на сапраўдную латышскую мову. Тады ж я пачуў ад цябе пытанне: няўжо ўсё гэта настолькі важна?
Выходзіць, што так. Мой сябра i я ў сваіх дамах гаворым па-беларуску з прынцыпу. Бо нашыя дзяды гаварылі гэтай мовай да самае смерці i перадалі яe сваім дзецям, нашым бацькам. А нашыя бацькі нам ужо не перадалі. Яны лічаць, што гэтак лепей.
Я зайздрошчу латышам. Табе не трэба пярэчыць тваім бацькам з-за роднае мовы.
А можа, мы нейкія вырадкі?
Спачатку, калі я толькі знайшоў нашу мову ў кнігах i пачаў пільней слухаць, што кажа баба Адэля, мне здавалася, што я адкрыў цэлы свет, таямнічы i невядомы. Там была свая дзіўная гісторыя, свае імёны i нават манеры. А мы жылі, нічога гэтага не ведаючы. Асабліва захапілі мяне постаці Усяслава Чарадзея, Вялікага Вітаўта, Кастуся Каліноўскага i... Уладзіміра Караткевіча. Вось дзе жарт! Памятаеш, тады ў Рызе пра Караткевіча распавяла мне ты, а я толькі лыпаў вачыма. Гэты чалавек канчаткова рассляпіў мне вочы. I ўжо здавалася, што змяняецца ўвесь наш край, што ўсе думаюць толькі пра тое, пра што мы з сябрам, i што хутка ўсе спыняцца i скажуць: «Чакайце! Гэта ж мы забыліся, што мы беларусы!»