— А мы часто,— сказаў трубач.— Тут, кстати, только писателей и хоронят. Поэтому и к нам то лирника, то жалейку, то какого-нибудь цимбалиста приставят. Один раз даже пианист был. Но мы привыкли. Шопен-то один. Главное, чтобы вы партию знали.
— Партию? Си-до-си-ля-соль-фа-диез, «Воспоминание о герое», знаю... Правда, какой там герой?!
— Да,— згадзіўся бубнар.— Но людей много.
— Покойнику повезло,— растлумачыў трубач.— Не каждому так хорошо организуют.
Тым часам труну ўстанавілі каля ямы. Пайшоў снег, i века не здымалі. Наперад выйшла некалькі мужчын. Яны пракерхваліся, азіраліся па баках, рыхтаваліся прамаўляць.
— Не надоедает вам такая работа? — спытаўся скрыпач.
— Кто его знает,— адказаў бубнар.— Мне даже нравится этот парк, гармония деревьев и памятников. Идешь по аллее и чувствуешь, что вокруг какая-то таинственная история, культура. Все это ушло, вымерло, и мы ничего этого не знаем. Люди, которые лежат здесь, забрали все с собой...
Я глядзеў, як сняжынкі асядаюць на ягонае турэцкае бухала, i чакаў, што будзе, калі ен ударыць калатушкай.
А каля труны ўжо выступаў першы прамоўца. Трубным барытонам ен казаў, што смерць Жніўня зусім не павінна азначаць, што прыйшоў канец лета, маўляў, Жнівень не кане ў Лету. Пасля каламбуру разок пляснулі ў ладкі. Сталі выступаць іншыя. Мажны двухметровы мужчына падзяліўся ўспамінамі пра дзеда, пра тое, як «харошы друг» любіў збіраць грыбы на пісьменніцкіх дачах, а барадаты невялікі чалавечак прачытаў мудрагелісты верш пра тое, што нябожчык не адмаўляўся ад кампаніі. Пасля дзеда закапалі.
Згадваю, што ў тую хвіліну мне страшэнна не схацелася быць пісьменнікам. Праўда, я ўжо друкаваў вершы ў піянерскай газеце. Адступаць не было куды. I ўсе ж да сёння сядзіць ува мне тая даўняя нехаць. Мае кніжкі ляжаць у кнігарнях, маўчаць крытыкі, чытачы не чытаюць. Дзеля каго пішу? Ужо ж не для сябе самога...
Згадваючы, я набліжаўся да задняе агароджы могілак, туды, дзе ляжаў дзед. Там, на лаўцы каля магілы, нехта сядзеў. Я падышоў бліжэй i схаваўся за дрэва.
Сярод снежных гурбаў незнаёмец у цемным пільчаку i белай панаме піў з рыльца віно. Пустыя пляшкі ён складаў перад сабою, на магіле дзеда. Часам незнаёмец адрываўся ад піцця і, звяртаючыся да мармуровага помніка, давіўся словамі. Нібы закусваў імі.
— Па-німа-ю... Ты ca мной ни хощ-щ-щишь... Ты нащ-щ-щальства... А ты пе-е-ей... Ты срабощ-щ-щим класам ни хощ-щ-щишь... Та-да я са...
Ён дапіў пляшку, выпусціў яе з рук, асеў на калені і, збіраючы з магілы снег, стаў прыгаршчамі запіхваць яго сабе ў рот.
Я пазіраў на незнаёмца нібы зачараваны. Гідзіўся й цешыўся адначасова.
Абапёршыся на агародку, ён устаў, але не змог знайсці веснічкі. Таму памкнуўся быў пералезці. Аказалася завысока. Хацеў прасунуцца паміж прутамі i не пралазіў. Урэшце ён зваліўся на магілу i замер.
Я падышоў да ягонага распластанага цела i штурхануў чаравікам у бок. П'яны толькі невыразна мацюкнуўся. Тады мне давялося паставіць яго на ногі i цягнуць пад руку назад, да брамы. Чамусьці гэта я рабіў вельмі ахвотна. Чамусьці ўсяго мяне напаўняла нейкае вясёлае шаленства.
— Па-нима-ю... Ты нащ-щальства... — вёрз п'яны, засляпіўшы вочы i ледзь перабіраючы нагамі. Не раз ён падаў, я падымаў яго, i гэтак дабраліся мы да брамы.
...На вуліцы я зноў убачыў яе. Гэтым разам яна спынілася i сказала:
— У нас з табой глыбокія вочы.
— Значыць, гарачыя вусны,— прамовіў я нарыхтаваны адказ. П'янога начало ванітаваць.
— Шкада, што вас двое,— хмыкнула яна,— а са мною няма сяброўкі.— I пайшла.
Я непрыхавана глядзеў ей услед i быў гатовы прысягнуць, што ў яе першакласная пастава. Млява соўгаючы хвастом, яна знікала між водарасцяў-праходжых. А мне нясцерпна захацелася пісаць. I не было як адлучыцца да стала. Толькі вусны самі нашэптвалі нешта.
Можа, й добра, што надарыўся гэты п'янтос. Добра, што яна пайшла. Добра, што мяне не чытаюць. Добра, калі ты нікому не патрэбны.
1987
ЭСКІЗ
— Гады ў рады, чалавеча. Я тут каля цябе прысяду. Ажно ўпрэў трохі, хоць такі мароз. На вуліцы вецер кусаецца, а тут у вас ціха. Мірна. То ж мы з табой паседзімо — пагаворым. Хто ж нас асудзіць... Вып'ем, вядома. Па кропельцы. Ага. Дзе цяпер выпіць можна? Адно на могілках. Так бы мовіць, загналі п'янства ў труну. То i патрактуемся. Дармо, што чарачкі няма. Яно i так...
А ты не зважай, чалавеча. Я тут не новік. Не першы год. Гэта ты, бачу, леташні. Ім-мануіл Е-фі-мовіч... Чакай, снег разграбу... Бор-сук. Ці Барсук? Ну, а я, значыцца, Мікода. Рабочым у суседняй краме. Вунь у «Трыкатажы». Штодня якія-небудзь міма праходзяць i ўсё перакручваюць: то двакатаж, то разкатаж. I смяюцца. Колькі ўжо можна з гэтага смяяцца?