Я прытуліўся вуснамі да шурпатай кары i шэптам распаввў усю сваю гісторыю.
Яно доўга маўчала, гэтае дрэва. Потым аказалася нейкім глухаватым, надрыўным голасам:
— Вы... вы дарма думаеце, што ўсе так проста. Вы так не думайце. Вы дарма лічыце, што возьмеце ад нас веру i ўпэўненасць, а тады сам сабою прыйдзе спакой, зручны сэнс усяго навокал i вас самога. Вы ашукваеце сябе.
Яно выглядала вельмі вінаватым, гэтае дрэва. I ў кожным слове яно нібы прасіла ў мяне прабачэння.
— Не ашуквайце сябе. Наша вера — пакута. Ад самага наражэння i на ўсе жыцце. Гэта сляпая вера ў тое, што ты ўзыдзеш, што будзеш расці, i ніякае дзіця не зробіць з цябе дубчык... Мы верым, што не спілуюць, што не парэжуць на дошкі, што там, дзе абрэзалі голле, цела загоіцца хутка, што хопіць сілы праз усялякую навалу ўстояць, выжыць... Мы верым, i таму мы не людзі.
Пасля гэтых словаў, ці паверыш, я ўбачыў ягоны твар — малады і неяк зусім незваротна заплаканы. Між тым дрэва працягвала:
— Можа, гэта i дзіўна для вас, тады даруйце. Але гэта ж праўда. Наша вера не дазваляе нам ганарыцца, баяцца ці саромецца. Гэтая вера адна, адзінае, што толькі есць у душы, адзінае пачуцце. Нас могуць параніць, могуць забіць. Мы ж можам толькі верыць, што гэтага не здарыцца...
— Але ж,— перабіў я,— але ж нельга так, каб усе пачуцці замяняла вера. Гэта ўжо нейкі фанатызм.
— Не-не... Прабачце, вы зноў ашукваеце сябе. I ў вас, у людзей, напачатку заўседы толькі вера. Напачатку кожнага жыцця ляжыць вера, што яно будзе добрае, што яно будзе...
I тут я зразумеў, што, калі памяняюся з ім, мне давядзецца аддаць ці не самае карыснае, што есць у чалавеку — сумлеў, які заўсёды бывае так дарэчы. Не, Вяргіня, не хацелася мне ўсе жыцце хадзіць з заплаканым тварам.
I ведаеш, адразу знікла мая няўпэўненасць, як быццам яе й не было. I я адразу адчуў пах гэтага дрэва. Натуральны пах змоклага парку. Толькі нешта прачулае зварухнулася ўва мне. Усе ж вера ў нас, мусіць, аднога гатунку, i слезы, i гора. Але ў чалавека есць яшчэ i радасць, хай сабе толькі адна радасная хвілінка ў жыцці. A ў дрэваў?
— A ў дрэваў? — спытаўся я.— Няўжо няма ніводнага светлага дзянечка?
— Напэўна, есць,— ледзьве чуваць быў глыбокі надрыўны голас.— Дакладней, на ўсім жыцці есць адна светлая пляма. Гэта — вера... А плачуць дрэвы тады, калі іхнія надзеі не спраўджаюцца. Дрэвы найчасцей застаюцца пакрыўджаныя ад людзей, а не ад прыроды. Таксама, як i людзі...
I яно змоўкла.
А я пайшоў дахаты пісаць гэты ліст, Цяпер, як i калісьці, сканчаю яго словамі: чакаю адказу.
Твой Антон
7.
Привет, Антошка!
Ты меня просто завалил письмами. А ведь знаешь, что я совсем не понимаю по-белорусски. Писал бы, хоть как умеешь, на латышском языке.
Мне кажется, что ты там скучаешь в своем Минске. А может, я ошибаюсь?
У меня ничего хорошего. Учусь. Летом буду поступать в университет на экономический факультет. Раньше ленилась готовиться, а теперь совсем туго со временем. И зло берет, и смех, что не успеваю. Как не злиться, только села заниматься, смотрю, уже полночь. Мама кричит: «Пойдешь ты спать или нет! Потом утром разбудить невозможно!..»
Боюсь, Антоша, что уже и надоела тебе. Так что заканчиваю свою болтовню, хотя мне была очень приятна эта минутка.
Пиши, буду ждать.
Виргиния
8.
Мая мілая, мілая Вяргіня.
Трохі дзіўна, што мы так мала ведаемся, a ў лістах ужо пішам адно адному самае шчырае i дарагое. Дзіўна i хораша...
1982
ГОН
Усё калі-небудзь пачынаецца i калі-небудзь сканчаецца. I нішто не мае пачатку i не мае канца. Бо не існуе часу, а есць толькі стома i старэнне.
Без пачатку настае восень i без канца доўжыцца восеньская ноч. Астывае зямля. Замярзаюць калюгі. Падаюць з галля даўкія жалуды... Не ўчора, не заутра, але восеньскай ноччу. Бо ноч не мае сваіх учора i заўтра, не мае пачатку i не мае канца.
Адзін за адным змяняюцца восеньскія дні. Спарадкаваныя, падлічаныя, названыя.
Дзевятнаццатага верасня, пятніца. Увечары капалі бульбу. Ледзь набралася чатыры мяхі. На зіму трэ будзе дакупляць у Агаты Сідорыхі ці ў Івашкевічаў... Другога кастрычніка, панядзелак. Сымонькавая дзеўка прывезла з горада нейкага журналіста. Жаніцца, мусі, будуць... Семнаццатага кастрычніка, аўторак. Усю ноч ішоў дождж, а з раніцы стала вельмі холадна. Мой жа Андрушка дагэтуль ходзіць у летнім, раздзеты, не мае цёплых баціначкаў... Дзесятага лістапада, нядзеля. Апоўначы на хверму прыходзіў сякач-адзінец ды звеў у лес калгасную свінню. Кажуць, свінню вылічаць у Ахрэміхі, бо ў той дзень не выйшла на чарадоўку... Дваццатага лістапада, серада. Сатварылася гэтае апавяданне. А на золку памерла суседка, цетка Агата. Увесь час вельмі прасілася, каб дацягнуць да вясны...