Але самае страшнае тое, што нам зусім не страшны, а некаму на
ват прыемны гэты прывід. Прывычка — другая натура! Сёй-той яшчэ памятае традыцыйны сялянскі побыт: спраўляў, бывала, гаспадар боты ці кажух, насіў сам у святочныя дні / па дарозе ў царкву можна было прайсціся басанож, звязаўшы боты i закінуўшы на плячо/, а потым перадаваў сыну, прымеркаваўшы падарунак да ягонага вяселля. Ці не з таго часу ўзнікла прыкмета: знайшоў падкову — на шчасце. Тут не толькі паэтычны міф i сімвал, але i рэальная «спажывецкая вартасць»: падкова — кавалак сталі, з яе рабілі нарогі, нажы, сярпы, крэсівы ды ці мала яшчэ што.
Сення ніхто не знаходзіць падкоў. Коні ў нас рэліктавыя, ix у заапарках дзеткам малым паказваюць. А тых, яшчэ жывых «цягнікоў культуры», якія яшчэ захаваліся ў глухіх весках, не ўмеюць альбо лянуюцца падкаваць. Затое лёгка знойдзем згубленыя трактары, кзмбайны, недабудаваныя фермы i «комплексы», бульдозеры, кінутыя гарматы, танKi, самалеты i нават рзактары. I нікога гэта не здзівіць, хіба што занадта чуллівага паэта. Што зробіш — прывычка, адаптацыя да жалезнай цывілізацыі.
Але спытае чытач, якое дачыненне маюць гэтыя гратзскі i абсурды цывілізацыі, ці, дакладней, напаўцывілізацыі, да літаратурнакрытычных «Практыкаванняў» маладога /па нашых сенняшніх мерках/ пісьменніка Сяргея Дубаўца? Mae, i самае непасрэднае. Бо гэтая кніжка праграмная: аўтар зафіксаваў крызіс /сацыяльны i творча-мастацкі / нашай традыцыйнай «вясковай», сялянскай літаратуры i накідаў тэматычны эскіз будучай ці ўжо сбнняшняй беларускай «Гарадской» прозы. Што датычыцца паэзіі, то, на думку аўтара кнігі, першым адгукнуўся на покліч часу Алесь Разанаў, бо адмовіўся ісці па пратаптаных эпігонамі сцежках, адважыўся пераступіць парог нязведанага, таямнічага, ірацыянальнага ў жыцці i мастацтве.
Калі рукапіс Сяргея Дубаўца рыхтаваўся да друку, то ў рэдакцыйным асяроддзі ўзнікла пытанне: як аб'яднаць у адной кніжцы розныя жанры? Эсэ i крытычныя нарысы сумяшчаюцца паводле сваей тэматыкі. А як быць з прозай? У 1983 годзе наша выдавецтва пусціла ў свет кнігу Рыгора Семашхевіча «Лічыла дні зязюля. Вершы, аповесці, эсэ». Трыццаць шэсць гадоў налічыла зязюля Рыгору на поўныя грудзі. А на трыццаць семым «ку-ку» спатыкнулася. Звычайны для нашай літаратуры кароткі век «сялянскіх» пісьменнікаў, беларускіх інтэлігентаў у першым пакаленні. Да гэтай трагедыі пісьменства мы неяк ужо прызвычаіліся.
Зразумеем ніякаватае становішча рэдактараў. Не выдаваць жа ім «спадчыну» Сяргея Дубаўца, які засведчыў пра сябе першай кніжкай, смела атакуе дзоты, акопы i акопчыкі беларускіх парнасцаў i якому мы зычым шмат пленных гадоў!
Асмелюся сцвярджаць, што ягоныя празаічныя творы можам залічыць i да жанру крытыкі. Белетрызаваная, у гратэскавых сюжэтах i вобразах, крытыка нашага «бягучага літаратурнага працэсу» i калялітаратурнага побыту. Кніжка знітавана адзінствам, так сказаць, метадалагічнага падыходу, у ей, напрыклад, эсэ-фельетон «Фрыдрых Ніцшэ — гіпсавы вясляр» можна аднесці i да прозы i да жанру той дасціпнай крытыкі, якую ў рускай літарауры пачынаў малады Карней Чукоўскі. Аднак следам за Ніцшэ аўтар мне мог бы адказаць: «Толькі не блытайце мяне з іншымі!» I будзе мець рацыю.
Пра гэта i сказаў Сяргей Дубавец у першым эскізе «Пасярод вескі стаяў чалавек». Сацыяльны партрэт нашага гараджаніна, учарашняга вяскоўца. З яго непрыкаянасцю i незашпіленай прарэхай. А таксама традыцыйнага беларускага літаратара. Крыху дзіўна выглядае ен i ў весцы i ў горадзе: «Вясковы — не вясковы, гарадскі — не гарадскі. Невядома, што за чалавек». Дый веска наша — невядома што. З яе няўцямнымі надпісамі на шыльдах: ці то «Ваня», ці то «Баня». I адначасова — першы акорд літаратурнага маніфесту: я не Шашаль, не Жук i не Павук. «Той чалавек — гэта быў я». У жывым быцці ўс5 непаўторна-індывідуальнае — да апошняй былінкі. А тут чалавек, ды яшчэ літаратар. Тут быць асобай, індывідуальнасцю — наканаванне i маральны абавязак, так сказаць, катэгарычны імператыў.