1532-і праўлення нашага 26-ы».
С к а р г а р д ы я н (крыху абурыўшыся). Што ж вы трымаеце пры сабе такія паперы. ( Забірае ў Рамана ўказ, разглядае пячатку.) Выходзіць, вы свабодны, калега! ( Загадвае Вартаўніку. ) Мантыю доктару Скарыне.
С к а р ы н а. Свабодны я быў заўсёды. Абражаным жа аказаўся з ласкі мярзотнікаў. А таму прашу суд не проста вызваліць мяне з няволі, а згодна са звычаем і законам у судовым парадку прызнаць мяне невінаватым з самага пачатку. Тым больш што Раман прывёз каралеўскі ўказ і для вашай асабістай міласці. ( Вымае з-за пазухі скрутак, разгортвае і зачытвае. ) «Скарына быў несправядліва пасаджаны там у вас у турму і ў адносінах да яго раней не было знойдзена ніякага правасуддзя па яго праву... Мы даведаліся з данясення некаторых нашых дарадчыкаў, з тагачаснай пастановы вашага суда і з адкрытага сведчання, што... Францыск Скарына з'яўляецца вельмі паважаным і маёмасным чалавекам... Пры такім стане спраў загадваем вам гэтым указам неадкладна адпусціць згаданага Францыска Скарыну, які ў вас пасаджаны ў турму. Мы не хочам, каб нашы падданыя, перш за ўсё маёмасныя, па простым абвінавачванні кожнага так ганебна саджаліся ў турму». (Перадае ўказ Скаргардыяну. ) Скажыце, калега, а калі б кароль прыслаў пяты ўказ адсекчы мне галаву...
С к а р г а р д ы я н. Я служу каралю і выканаў бы яго волю. А што?
Я н. Добра было б, бурмістр, каб вы яшчэ служылі Богу, закону і людзям. (Хрысціць бурмістра, той цалуе яму руку.)
Усе суддзі выходзяць. Скарына абдымаецца з Раманам і Мацеем, потым з Янам. Вартаўнік прыносіць мантыю.
В а р т а ў н і к. Выходзьце, панове, а мы з доктарам пераапранемся...
Усе выходзяць. Скарына скідае лахманы, надзявае мантыю.
С к а р ы н а. Ну, і як яна мне? ( Паварочваецца перад Вартаўніком.)
В а р т а ў н і к (у захапленні). У рыхт! У самы рыхт!.. (Заклапочана. ) Толькі ў мяне адна закавыка. Не ведаю, ці й казаць... каб настрой не псаваць...
С к а р ы н а. Выкладвай - не мучайся.
В а р т а ў н і к (вызнае э кішэні пярсцёнак). Чмут адзін пярсцёначак во даў. Адкрый, кажа, вечка і тое, што так убачыш, падсып у ваду вязню Скарыне. Калі, маўляў, загнецца, пярсцёнак сабе пакінеш і зверху яшчэ грашыма атрымаеш. Адмовіцца не рашыўся - вельмі ўжо чмут прасіў...
С к а р ы н а (занепакоена ). Хто яшчэ пра гэта ведае?
В а р т а ў н і к. Я, ён, а цяпер яшчэ і вы... пан доктар.
С к а р ы н а. Збірайся ў дарогу, і ўсёй сям'ёй. Не жыць табе больш у Познані. Адпомсцяць!
В а р т а ў н і к. Я і сам ужо хацеў з табой прасіцца. Што мне гэта Познань?..
Скарына абдымае Вартаўніка.
Скажу табе шчыра - былі ў мяне сябры што трэба, але каб такія, як ты...
С к а р ы н а (напаўжартам). Ну, гара з гарою не сыходзяцца, а палачаніну з палачанінам чаму ж не сысціся?..
В а р т а ў н і к. Дык і я ж тое...
Выходзяць.
Сцэна зацямняецца.
ХVІІ
Кракаў. Кароль Жыгімонт пры ўсіх каралеўскіх атрыбутах. Ён дыктуе свой чарговы ўказ адносна Скарыны.
Ж ы г і м о н т. « ...Далучаючыся да шчырых просьбаў некаторых нашых дарадчыкаў і лічачы вартай даверу дабрачыннасць... і ўменне...Францыска Скарыны з Полацка, доктара мастацтваў і медыцыны, ды жадаючы дзеля гэтага адарыць яго асаблівай нашай ласкай, мы знайшлі патрэбным даць яму гэтыя льготы і прывілеі. Яму мы іх даём і пастанаўляем гэтай граматай наступнае:
Няхай ніхто, апрача нас саміх альбо спадчыннікаў нашых, як у Каралеўстве, так і ў Вялікім княстве Літоўскім... і ў іншых уладаннях нашых не мае права прыцягваць яго да суда і судзіць, якой бы ні была важнай ці нязначнай прычына яго выкліку ў суд.
Аказваючы доктару Францыску такую ласку, мы гэтым самым адказваем за яго поўную бяспеку і бяром яго пад нашу ахову і апеку з тым, каб з іх дапамогай ва ўсіх месцах нашага Каралеўства, раней згаданага Вялікага княства Літоўскага нашага, і ў іншых уладаннях нашых ён быў абаронены ад усякага насілля з боку розных асоб. І няхай ніхто не адважыцца затрымліваць альбо арыштоўваць яго самога ці яго маёмасць пад страхам цяжкай кары паводле нашага асуджэння.
І няхай прыгаданы доктар Францыск у тым горадзе і ў тым месцы, якія ён сабе выбера для жыхарства, будзе вызвалены і свабодны ад усякіх павіннасцей і гарадскіх службаў...
Аднак, каб названы доктар Францыск Скарына мог свабодней і паўней карыстацца тымі прывілеямі ды льготамі, якія мы яму міласціва ўчынілі, мы даручаем і настойліва загадваем гэтай граматай усім і кожнаму:
Дайце названаму доктару Францыску, якога мы прынялі пад сваю апеку, магчымасць карыстацца і валодаць вышэйпрыгаданымі правамі, ільготамі і прывілеямі і абыходзьцеся з ім з захаваннем іх.
Не смейце наогул умешвацца ў яго справы, якія б ні былі яны важныя ці нязначныя, учыняць яму якое-небудзь насілле...
І няхай ніхто з вас не адважыцца на гэта пад страхам кары адпаведна нашаму меркаванню, як сказана вышэй.
Гэта мы жадаем давесці і даводзім да ведама ўсіх і кожнага, каго гэта датычыць.
У пацвярджэнне граматы прыціснута наша пячаць».
Сцэна зацямняецца.
Да рамцы падыходзяць Скарына з Вартаўніком. Яны абодва ў дарожнай вопратцы.
С к а р ы н а. Позна... Позна, ваша святая Каралеўская Вялікасць. Спалены не толькі кнігі і друкарня, спалены і масты. Нарадзіўся я, відаць, зарана на сваёй шматпакутнай зямлі. Паспяшаўся стаць прарокам у сваёй Айчыне. І хоць еду прэч, на яе, любую і гаротную, не крыўдую.
Заслона
1990