Міхась Чарняўскі
ПРАВАДЫР КРЫЛАТЫХ ВЕРШНІКАЎ
Ян Кароль Хадкевіч
Падрыхтаванае на падставе: Міхась Чарняўскі, Правадыр крылатых вершнікаў. Ян Кароль Хадкевіч, — Мінск: Тэхналогія, 1998. — 61 с., [9] арк. іл.; партрэт.— (Нашы славутыя землякі).
ISBN 985-6234-17-4
НАШЫ СЛАВУТЫЯ ЗЕМЛЯКІ Серыя акадэмічная
Навукова-папулярнае выданне
Рэдактар Алесь Зьмітровіч
Карэктар Яніна Марціновіч
Набор Алена Лобач
Макетаванне Наталя Санько
Copyright © 2013 by Kamunikat.org
УСТУПНАЕ СЛОВА
Гадоў з дваццаць таму, знаходзячыся ў археалагічнай экспедыцыі, на самым ускрайку Гарадзеншчыны я сустрэў летувіскага пастуха, што выгульваў статак на памежнай лугавіне. Даведаўшыся, што цікаўлюся старажытнымі часамі, дзядзька з суседняга краю, звычайны калгаснік, выклаў мне сціслы курс даўняй гісторыі свайго народа, успомніўшы нават міфічнае паданне пра нібыта рымскае яго паходжанне. Як жа мне стала гаркотна, бо нашы вяскоўцы, ды што вяскоўцы — бальшыня так званай інтэлігенцыі знаходзіліся тады ў глыбокім гістарычным бяспамяцтве. За часы майго школьніцтва i студэнцтва гісторыю Беларусі як прадмет не выкладалі ўвогуле. A калі што i ўспаміналі, дык гэта як нашыя продкі, "прыгнечаныя літоўскімі феадаламі ды польскімі панамі", ледзь не з часоў палявання на маманта толькі i марылі, каб "уз'яднацца з вялікім усходнім братам".
Айчынная гісторыя ляжала некранутым аблогам, зарастала пустазеллем абэцэдарскай маны i фальшы. Больш за тое, на ёй корпаліся няпрошаныя суседзі, збіраючы ў свае засекі ўсё лепшае, слаўнейшае, яскравейшае. Але прыйшоў час працы па адраджэнні беларускай дзяржавы, час збаўлення ад манкурцтва, вяртання ў нашую памяць лёсавызначальных датаў i падзеяў, імёнаў слаўных продкаў — не толькі ратаяў i будаўнікоў, але i вялікіх вучоных, палітыкаў, военачальнікаў. I з прымглёнай далечы стагоддзяў пачынае праясняцца велічная постаць палкаводца Беларускай зямлі Яна Кароля Хадкевіча.
За ўсе шэсць дзесяцігоддзяў жыцця нашага героя не сціхалі войны на палях Эўропы. Нават самым зацішшам знаходзіўся куток на кантыненце, дзе замест голасу развагі чуліся баявыя воклічы, звінела зброя i лілася кроў. Не спакайней было i на нашых землях, а таксама ў блізкіх суседзяў.
Нарадзіўся будучы палкаводзец на самым пачатку Інфлянцкай (Полацкай) вайны (1558-1582 гады). Менш як праз дзесятак гадоў пасля перамогі над усходнім суседам успыхнулі на Украіне казацкія паўстанні. Закранулі яны i Беларусь. Саракагоддзе Хадкевіча супала з паходамі на Падунаўе, a галоўнае — з начаткам войнаў са Швецыяй за Прыбалтыку. Менавіта ў змаганні з шведскімі арміямі дасягнуў ён найбольшай славы. Затым вялікі гетман вымушаны быў паспытаць ваярскага шчасця ў Масковіі. Схіл ягонага жыцця прыпаў на час абвастрэння дачыненняў з Турэччынай, якія перараслі ў войны праз усё XVII стагоддзе. Апошняй сталася перамога над султанам пад Хацінам (1621 год).
У бальшыні публікацый па гісторыі Беларусі, што з'явіліся ў нашай краіне за апошняе дзесяцігоддзе, не кажучы пра ранейшыя часы, асоба Яна Кароля Хадкевіча абыходзілася ўвагай. Добрым выняткам ёсць толькі кніга Вітаўта Чаропкі "Уладары Вялікага княства", у якой гетману прысвечаны аб'ёмісты нарыс. Польскіх жа гісторыкаў Хадкевіч цікавіў даўно. Яшчэ ў 1805 годзе ў Варшаве пабачыла свет прысвечаная яму кніжка А.Нарушэвіча. У XX стагоддзі ix апублікавана ўжо тры — А.Слівінскага міжваенным часам, В.Вянцкоўскай-Міцнер (1959 г.), Л.Падгарадэцкага (1982 г.). Шмат месца палкаводцу аддаецца ў артыкулах i манаграфіях, прысвечаных Інфлянцкай, Маскоўскай i Хацінскай войнам.
Для напісання гэтай кніжкі выкарыстана пераважна польскамоўная літаратура, з якой аўтар меў магчымасць азнаёміцца ў часе стажавання ў Польшчы коштам Фундацыі падтрымкі навукі (каса імя ІО.Мяноўскага). Факты знаходжання Я.К.Хадкевіча ў Маскоўшчыне ўдакладняліся з публікацый i расейскіх гісторыкаў, у прыватнасці М.Карамзіна.
У падборы ілюстрацый дапамагаў Яўген Кулік, за што яму шчырая падзяка.
НАРАДЖЭННЕ АРЛЯНЯЦІ
Часы малога Яна * Вайна з Маскоўшчынай * Люблінская вунія * Славуты радавод * Нa ніве культуры i на пабаявішчы * Першыя крокі... * Прыклад бацькі * Узгадаванне рыцарскага духу
З'явіўся на свет Ян Кароль Хадкевіч у 1560 годзе. Адбылося гэта хутчэй за ўсё у Заблудаве на Падляшшы, у двары ягонага бацькі Яна Гараніма Хадкевіча. Аднак, мабыць, немаўля не запомніла сценаў заблудаўскага палаца, бо праз год пасля нараджэння двор перабраўся ў Мыш пад Баранавічамі. Тут i прайшло, пад пільнай апекаю маці, ранняе дзяцінства Яна.