Czas Genowefy
Wojna narobiła zamętu w świecie. Spłonął las w Przyjmach, kozacy zastrzelili syna Cherubinów, brakowało mężczyzn, nie było komu kosić pól, nie było co jeść.
Dziedzic Popielski z Jeszkotli zapakował dobra na wozy i zniknął na kilka miesięcy. Potem wrócił, żacy splądrowali mu dom i piwnice. Wypili stuletni wina. Stary Boski, który to widział, mówił, że jedno wino było tak stare, aż krajali je bagnetem jak galaret
Genowefa pilnowała młyna, gdy jeszcze chodziła. Wstawała o świcie i czuwała nad wszystkim. Sprawdzała, czy nikt nie spóźnia się do pracy. Potem, gdy wszystko działało w swój rytmiczny, hałaśliwy sposób, Genowefa czuła przypływającą nagle i ciepłą jak mleko falę ulgi. Było bezpiecznie. Wracała do domu i przygotował wała śpiącej Misi śniadanie.
Wiosną siedemnastego roku młyn stanął. Nie było co mleć – ludzie zjedli wszystkie zapasy ziarna. Prawiekowi brakowało znajomego hałasu. Młyn by! motorem napędzającym świat, maszynerią, która wprawiała go w ruch. Teraz słychać było tylko szmer Rzeki. Jej siła szła na marne. Genowefa chodziła po pustym młynie i płakała. Wędrowała jak duch, jak biała, umączona dama. Wieczorami siedziała na schodach domu i patrzyła na młyn. Śnił jej się w nocy. W snach młyn był okrętem z białymi żaglami, takim, jaki widziała w książkach. Miał w swoim drewnianym cielsku ogromne, tłuste od smaru tłoki, które chodziły tam i z powrotem. Dyszał i sapał. Z jego wnętrza buchało gorąco. Genowefa pożądała go. Budziła się z takich snów spocona i niespokojna. Gdy było już jasno, wstawała i przy stole wyszywała swoją makatkę.
W czasie epidemii cholery w osiemnastym roku, gdy zaorano granice wsi, przyszła do młyna Kłoska. Genowefa widziała, jak krąży wokół, patrzy w okna.
Wyglądała na wycieńczoną. Była chuda i wydawała się bardzo wysoka. Jej jasne włosy zszarzały i okrywały plecy brudną chustą. Ubranie miała podarte.
Genowefa obserwowała ją z okna, a kiedy Kłoska spojrzała w okno, cofnęła się. Bała się Kioski. Wszyscy bali się Kioski. Kłoska była szalona, a może i chora. Mówiła od rzeczy, przeklinała. Teraz, krążąc wokół młyna, wyglądała jak głodna suka.
Genowefa spojrzała na obraz Matki Boskiej Jeszkotlowskiej, przeżegnała się i wyszła przed dom.
Kłoska odwróciła się do niej i Genowefę przeszedł dreszcz. Jaki straszny wzrok miała ta Kłoska.
– Wpuść mnie do młyna – powiedziała.
Genowefa wróciła do izby po klucz. Bez słowa otworzyła drzwi.
Kłoska weszła przed nią w chłodny cień i zaraz rzuciła się na kolana, żeby zbierać porozrzucane, pojedyncze ziarna, kupki kurzu, który kiedyś był mąką. Zgarniała chudymi palcami ziarna, wpychała je sobie do ust.
Genowefa szła za nią krok w krok. Zgięta postać Kioski wyglądała z góry jak kupka łachmanów. Kiedy Kłoska nasyciła się ziarnem, usiadła na ziemi i zaczęła płakać. Łzy płynęły po jej brudnej twarzy. Miała zamknięte oczy i uśmiechała się. Genowefę ścisnęło coś w gardle. Gdzie ona mieszka? Czy ma jakichś bliskich? Co robiła w Boże Narodzenie? Co jadła? Zobaczyła, jak kruche jest teraz jej ciało, i przypomniała sobie Kłoskę sprzed wojny. Była wtedy dorodną, piękną dziewczyną. Teraz patrzyła na jej nagie, poranione stopy o paznokciach mocnych jak zwierzęce pazury. Wyciągnęła rękę do szarych włosów. Wtedy Kłoska otworzyła oczy i spojrzała wprost w oczy Genowefy, nawet w oczy, ale wprost w jej duszę, w sam środek. Genowefa cofnęła dłoń. To nie były oczy człowieka. Wybieg na dwór i z ulgą zobaczyła swój dom, malwy, sukienką Misi migającą między agrestem, firanki. Wzięła z dłoni bochenek chleba i wróciła przed młyn.
Kłoska wynurzyła się z ciemności otwartych drzwi z węzełkiem pełnym ziarna. Patrzyła na coś za plecami Genowefy, jej twarz rozjaśniła się.
– Cacuchna – powiedziała do Misi, która podeszła do płotka.
– Co się stało z twoim dzieckiem?
– Umarło.
Genowefa podała jej bochen chleba na wyciągniętych rękach, ale Kłoska podeszła do niej bardzo blisko, i biorąc bochen, przywarła wargami do jej ust. Genowefa szarpnęła się i odskoczyła. Kłoska zaśmiała się. Włożyła bochen do węzełka. Misia zaczęła płakać.