Выбрать главу
I цяпер, хоць прыблудаў даносы ў ход пушчаны, Хоць пад права тваё падрываецца шмат хто, як крот, — Як жыла і жывеш, будзеш жыць, Беларушчына! Зразумеў і ўспомніў цябе твой мільённы народ.
Сціхнуць віхры, заціхне пара непагодная, Сілы грозныя ўстануць, акрэпнуць к другому жыццю; Панясуцца, як звон, песні вольныя, родныя, Апяваючы долю, нядолю, народзе, тваю.

Ад сябе скажу: не пахавальную Марсельезу, якую ўчора спявалі дэлегаты з’езда, а «Пагоню» Максіма Багдановіча, перад смерцю напісаную нам у спадчыну, ад гэтага часу спяваць будзем! (Запявае «Пагоню».)

Сольны спеў падтрымліваюць Гарун і Лёсік. Падхопленая музыкай песня набывае моц многагалосага Гімна, які запаўняе ўсю прастору.

Толькі ў сэрцы трывожным пачую За краіну радзімую жах, — Ўспомню Вострую Браму святую I ваякаў на грозных канях.
Ў белай пене праносяцца коні, — Рвуцца, мкнуцца і цяжка хрыпяць… Старадаўняй Літоўскай Пагоні Не разбіць, не спыніць, не стрымаць.
У бязмерную даль вы ляціце, А за вамі, прад вамі — гады. Вы за кім у пагоню спяшыце? Дзе шляхі вашы йдуць і куды?
Мо яны, Беларусь, панясліся За тваімі дзяцьмі уздагон, Што забылі цябе, адракліся, Прадалі і аддалі ў палон?
Бійце ў сэрцы іх — бійце мячамі, Не давайце чужынцамі быць! Хай пачуюць, як сэрца начамі Аб радзімай старонцы баліць…
Маці родная, Маці-Краіна! Не усцішыцца гэтакі боль… Ты прабач, Ты прымі свайго сына, За Цябе яму ўмерці дазволь!..
Ўсё лятуць і лятуць тыя коні, Срэбнай збруяй далёка грымяць… Старадаўняй Літоўскай Пагоні Не разбіць, не спыніць, не стрымаць.

Святло паволі згасае. Прамень выхоплівае толькі твар Гаруна.

Гарун (сам сабе). Калі б не здрада сваіх і падступнасць бальшавікоў, і з’езд і лёс Бацькаўшчыны маглі б пайсці зусім іншым шляхам. Максім адчуваў гэта з вострым болем у сэрцы. А некалі і ў мяне, там, далёка ад дому, вырваліся словы:

Хто сказаў: «і я з народам», Хто з ім поплеч стаў, як з братам, Хто пайшоў з ім роўным ходам, К роўным зыскам, к роўным стратам, — С тым і я. Няхай жа лічэ, Будзе трэба — хай паклічэ.
Хто ж сказаў, а потым здрадзіў, Хто пайшоў, а потым кінуў, Хто ў душы сумленне згладзіў, У кім апошні сорам згінуў, — Хай дрыжыць. У дзень прысуду, У страшны дзень, я сведчыць буду!

Прамень паволі згасае. Прасцэніум асвятляецца месяцавым святлом.

V

Прасцэніум. Прыцемкі. Шантыр даганяе Людвіку, аклікае, але яна не паварочваецца. I ён забягае ёй наперад, перагароджвае дарогу.

Шантыр (умольна). Людвика!..

Людвіка. Даруйце, спадар, я не Людвіка і мы незнаёмыя.

Шантыр (разгублена). Як не Людвіка?! Як не знаёмыя?!. Мне сказалі, што ў нас будзе дзіця…

Людвіка. У вас не будзе дзіця. А я сваё, калі яно народзіцца, выгадую прыстойным чалавекам. (Абыходзіць Шантыра і прыспешвае хаду.)

Шантыр глядзіць услед каханай. За плячыма ў яго з’яўляецца Гісторык. Шантыр рэзка паварочваецца, каб сысці, і сутыкаецца з ім твар у твар. Саступае ўбок, але і Гісторык саступае ў той жа бок, як гэта здараецца пры выпадковым сутыкненні.

Шантыр (злосна). Не замінайце мне!..

Гісторык. Баронь Бог, не замінаю. Я толькі падумаў, а вы мне і з’явіліся…

Шантыр. А вы, уласна, хто, каб выклікаць…

Гісторык. Гісторык з XXI стагоддзя. Цікаўлюся вашай асобай, якая магла заняць пэўнае месца ў гісторыі XX стагоддзя, але…

Шантыр. I вы па маю душу?

Гісторык. Ваша душа належыць пану Богу ці Люцыпару, і я на яе не прэтэндую. Проста думаў, разважаў, уявіў і, даруйце, патрывожыў.

Шантыр. У вас галюцынацыі? Вам з’яўляюцца здані?..

Гісторык. Не трывожцеся за маё здароўе. У нас звычайная віртуальная сувязь. Вы мне цікавы, бо не зразумелы як палітычны дзеяч, паэт-трубун і закаханы…