АА. Пра цябе.
XX. Зусім не пра мяне, а пра якое-небудзь паскудства. А навошта і каму гэта патрэбна?
АА. Людзям.
XX. У людзей даволі свайго паскудства, абыдуцца без твайго.
АА. Людзям заўсёды патрэбна праўда.
XX. Але ж не такая паскудная, як твая.
АА. Баішся, што дрэнна напішу пра цябе?
XX. Нічога не напішаш.
АА. Чаму?
XX. Бо занадта доўга валяешся на канапе.
АА. Я пакуль абдумваю, вывучаю...
XX. Акурат.
АА. Але хутка пачну ўжо. Магчыма, нават заўтра.
XX. I ні заўтра, і ні паслязаўтра. Я цябе ведаю.
АА. Ну, тады праз год, праз два... Не мае значэння. Галоўнае, каб твор выспеў. I тады ён дасць плод.
XX. Не паспее.
АА. Час ёсць. Я застануся з табою столькі, колькі будзе неабходна.
XX. Вось і заставайся, а я не застануся.
АА. Нікуды ты адсюль не паедзеш. Хто за цябе плаціць будзе?
XX. А я зусім не пераязджацьму. Я вярнуся.
АА. Куды?
XX. А куды ж? Дамоў. У мяне ёсць куды вярнуцца. Я вярнуся, а ты застанешся тут. Без мяне. Ты ж не можаш вярнуцца. Ты ўжо ніколі не вернешся. (Паўза.) Ну, што ты, разумнік, скажаш на гэта?
Паўза.
АА. Калі?
XX. А калі захачу. Пасяджу яшчэ трохі тут, зараблю болей, і толькі мяне тут бачылі. Я ж у любы час магу вярнуцца.
АА. Не, ты таксама не вернешся.
XX. Я? Чаму ж гэта? Ніхто і не падумае... Я ж не палітычны.
АА. Пакуль што.
XX. Я не баюся. Я чысты.
АА. Ты ўпэўнены?
XX. А чаго я павінен баяцца? Гэта ты бойся. У мяне сумленне чыстае.
АА. Ты кажаш, што я не пішу лістоў. Напэўна. Кажаш, што не напішу кнігі. Магчыма. Але я магу напісаць яшчэ нешта.
XX. Што, напрыклад?
АА. Данос.
Паўза.
XX. Я нічога не зрабіў супраць улады.
АА. А хто мае дачыненне да здрадніка, дэгенерата, ворага рэжыму, гэта значыць да мяне? Ці не ты выпадкова?
XX. Не!
АА. Як гэта не. Ты жывеш са мною ў адным пакоі.
XX. Няма доказаў.
АА. Доказы будуць, калі я напішу. Хопіць некалькіх слоў. Нават ананімных... Добра ведаеш, што гэтага хопіць. I тады — бывай дамок у садочку, бывайце жонка і дзеткі...
XX. А за што ж гэта?
АА. Ты яшчэ пытаеш? Вось, калі ласка, адразу стала відаць, як ты палітычна дэмаралізаваны. Нічога дзіўнага,— мой уплыў... з кім павядзешся... Ты ўжо забыўся, што дастаткова дыхаць адным паветрам з такой гангрэнай, як я, каб заразіцца? А ты яшчэ і размаўляў са мною, гарэлку піў... Хто там цябе ведае, пра што ты са мною гаварыў, сведкаў жа няма. Хіба дзеля гэтага табе дазволілі паехаць за мяжу, каб ты з анархістам вадзіўся?
XX. Не зробіш ты са мною гэтага.
АА. Чаму ж не?
XX. У мяне жонка і дзеці.
АА. Знайшоў навіну! Я ж першы пра іх падумаў. Сапраўды, маеш жонку і дзяцей, і менавіта таму ты да іх не вернешся. Навошта ставіць сям’ю ў небяспеку. Ну, дык застанешся са мною? (Паўза.) Застанешся, застанешся, я ўжо бачу, што застанешся. Застанемся тут разам. Будзем адсюль пасылаць дзецям падарункі пад Каляды, яны гэта любяць. А наконт жонкі... Ці ты ўпэўнены, што яна вельмі цябе патрабуе?
XX. Не...
АА. Вось бачыш, як добра ўсё складаецца...
Чуваць трывожныя гукі сірэны. Яны набліжаюцца.
XX. Недзе гарыць.
АА. Спадзяюся, што не тут.
XX. У нас?
АА. Не, не ў нас. У нас, значыць, далёка адсюль. Тут — значыць, у гэтым доме.
Гукі сірэны ўзмацняюцца.
XX. Тут нічога не гарыць.
АА. Але некалі загарыцца. Чуў калі-небудзь пра Нерона?
XX. Не.
АА. Гэта быў рымскі імператар, які з нуды падпаліў горад.
XX (з раптоўнай зацікаўленасцю). Падпаліў?
АА. Ён, вядома, мог сабе гэта дазволіць, таму што быў адзіны вольны чалавек свайго часу. Дык можаш уявіць сабе, як яму было сумна. Уся сума свабоды ў адным чалавеку — гэта жахліва! Нічога дзіўнага няма, што ён гэтага не перанёс, бедалага... (XX абыходзіць усё памяшканне, абстуквае стол і крэслы, раскідае нагою стос часопісаў на падлозе.) А цяпер давай перанясемся ў нашу эпоху. Тут, у рэспубліцы. кожны крыху вольны, праўда, менш, чым імператар, але затое больш, чым яго падданыя. Дык кожны і нудзіцца прапарцыянальна сваёй вольнасці. Але, што яшчэ горш,— гэты кожны нудзіцца або сумуе сумам усіх астатніх сумуючых... Што ты шукаеш?