Калігула. Ага! А як ты думаеш, ці можа яна суцешыць мяне, што я — цэзар?
Сцыпіён (тым жа тонам). Далібог, яна вылечвала і болей глыбокія раны.
Калігула (надзіва звычайным голасам). Раны? Ты кажаш гэта са злосцю. Ці не таму, што я забіў твайго бацьку? Але каб ты толькі ведаў, якое гэта дакладнае слова: рана. (Перамяніўшы тон.) Толькі нянавісць робіць людзей разумнымі.
Сцыпіён (ненатуральна напружаным голасам). Я адказаў табе на тваё пытанне пра прыроду.
Калігула сядае, глядзіць на Сцыпіёна, потым раптам бярэ яго за рукі і цягне да сябе, прымушаючы сесці, твар у твар, каля сваіх ног. Бярэ яго твар у далоні.
Калігула. Раскажы мне свой верш.
Сцыпіён. Не, цэзару, прашу цябе.
Калігула. Чаму?
Сцыпіён. Ён у мяне не з сабой.
Калігула. Ты не ведаеш яго на памяць?
Сцыпіён. Не.
Калігула. Скажы, прынамсі, пра што ў ім гаворыцца.
Сцыпіён (гэтак жа напружана, нібы сіламоц). Я пісаў у ім...
Калігула. Ну-ну?
Сцыпіён. Не. Не памятаю...
Калігула. Паспрабуй...
Сцыпіён. Я пісаў у ім пра своеасаблівую суладнасць, што ўзнікае паміж зямлёй...
Калігула (перабівае яго, нібы занурыўшыся ў свае думкі). ...паміж зямлёй і чалавекам, які на яе ступае.
Сцыпіён (здзіўлена, крыху павагаўшыся). Так, бадай, менавіта пра гэта...
Калігула. Расказвай далей.
Сцыпіён. ...і яшчэ пра абрысы рымскіх пагоркаў, і пра тое мімалётнае і шчымлівае супакаенне, у якое іх агортвае вечар...
Калігула. ...Пра крык стрыжоў у зялёным небе.
Сцыпіён (яшчэ больш мякка). Так, і пра гэта.
Калігула. Пра што яшчэ?
Сцыпіён. Пра тое няўлоўнае імгненне, калі неба, яшчэ ўсё пранізанае залатымі ніткамі, раптам перакульваецца і ў тую ж хвіліну паказвае нам свой іншы бок, перасыпаны бліскучымі зоркамі.
Калігула. Пра пахі дыму, дрэў і вады, што ўздымаюцца ад зямлі насустрач блізкай ночы.
Сцыпіён. ...Сакатанне цыкадаў, цішэе дзённая спёка, брэх сабак, рып апошніх павозак і гоман сялян...
Калігула. ...I дарогі пад самшытамі і алівамі агортваюцца ценем...
Сцыпіён. Так, так. Пра ўсё гэта. Адкуль табе гэта вядома?
Калігула (прытуляе Сцыпіёна да сябе). Не ведаю. Можа быць, мы любім з табой аднолькавыя ісціны.
Сцыпіён (з дрыготкаю ў голасе, хавае твар на грудзях у Калігулы). Ах, ці не ўсё адно, калі я паўсюль бачу толькі аблічча любові!
Калігула (пяшчотна). Гэта ўласціва людзям з вялікім сэрцам, Сцыпіёне. Каб толькі я мог таксама зведаць такую ж крынічную чысціню душы! Але я надта добра ведаю сваю неадольную прагу да жыцця, і прырода яе не спатоліць. Ты не здольны гэтага зразумець. Ты з іншага свету. Ты ўвесь належыш дабру, як я — злу.
Сцыпіён. Я здольны зразумець.
Калігула. Не. Гэта нешта ўва мне, бязмежная маўклівая багна, прагнілыя водарасці. (Раптам перамяняе тон.) Твой верш, напэўна, чароўны. Але калі хочаш маю думку...
Сцыпіён (у ранейшай паставе). Хачу.
Калігула. Ва ўсім гэтым бракуе крыві.
Сцыпіён рэзка адкідваецца назад і з жахам пазірае на Калігулу.
Сцыпіён (яшчэ адступаючы, глухім голасам, пільна ўзіраючыся ў Калігулу). О! Пачвара, агідная пачвара! Ты зноў прыкідваўся. Прызнайся, усё гэта была толькі гульня? Ты сабой задаволены?
Калігула (з пэўным сумам). У тым, што ты кажаш, ёсць доля праўды. Гэта быда гульня.
Сцыпіён (тым жа голасам). Якое ж у цябе павінна быць гнюснае і крывавае сэрца! Як цябе мусяць катаваць твае нянавісць і здосць!
Калігула (мякка). Досыць, цяпер памаўчы.
Сцыпіён. Як мне цябе шкада і як я цябе ненавіджу!
Калігула (гнеўна). Маўчы!
Сцыпіён. I ў якой мярзотнай адзіноце ты, напэўна, жывеш!
Калігула (зрываецца, кідаецца на Сцыпіёна і трасе яго, ухапіўшы за каўнер). У адзіноце?! Ды хіба ты яе калі-небудзь ведаў? Адзіноту паэтаў і здыхлякоў? У адзіноце. У якой? Ты нават не ведаеш, што чалавек ніколі не застаецца адзін! Што нас паўсюль праследуе нязменны цяжар будучыні і мінуўшчыны! Тыя, каго мы забілі. Але і яны — яшчэ не самае цяжкае. З намі тыя, каго мы кахалі, каго не кахалі і хто кахаў нас, шкадаванні, жаданні, горыч і ласка, шлюхі і цэдая зграя багоў. (Выпускае яго і вяртаецца на месца.) У адзіноце! О, каб толькі замест гэтай — маёй — адзіноты, атручанай прысутнасцю іншых, я мог паспытаць адзіноты сапраўднай, цішыні і шодаху дрэваў! (Сеўшы, раптам стомленым голасам.) Адзінота! Не, Сцыпіёне. Яна ўся перапоўненая скрыгатаннем зубоў, рэхам аціхдых гукаў і страчаных галасоў. Нават з жанчынай, калі нас агортвае ноч і я, даскаючы яе, аддзяляюся ад сваёй нарэшце здаволенай плоці і пачынаю ўжо верыць, што хоць на адно імгненне паміж сваім нараджэннем і смерцю здолею пабыць сам сабой, мая адзінота цадкам, да берагоў запаўняецца з’ядчэлым водарам асадоды пад пахамі ў той, што ціха пагружаецца ў сон побач са мною.