Пачула іх гаворку бабуля, прыйшла ў спальню.
- Танечка, твой тата праўду гаворыць: жывёлы паводзяць сябе ў няволі ненатуральна. Але людзі дваццатае долі таго не ведалі б пра жывёл, птушак і рыб, што зараз ведаюць. А чаму? Заапаркі, звярынцы і запаведнікі памаглі ўведаць.
- Пра зуброў!.. - крыкнуў тата з кухні. Ён ужо кухарыў як мае быць, бо адтуль пахла дымам.
І бабуля адразу здагадалася, што тата хацеў сказаць.
- Ага, зубры зусім перавяліся б, каб не захавалася колькі штук у заапарках. На волі ніводнага жывога не засталося. Выпусцілі з заапаркаў, развялі... А во гэтыя рыбкі... Ой, я з самага дзяцінства марыла мець акварыум! А разводзіла кактусы... І сюды папрывозіла іх... Ага, дык гэтыя рыбкі, што ў вас, паходзяць з якіх-небудзь рэк ці азёр Афрыкі, Інданезіі, Цэйлона. А каб пусціў іх туды зноў, то мо і жыць не змаглі б. Адвыклі! А колькі акварыумных рыбак самі акварыумісты вывелі, такіх і ў прыродзе няма.
- Акіянарый! - зноў крыкнуў тата і закашляўся. Дым з кухні валіў клубамі.
- Ага, - зразумела яго бабуля. - А марскіх жывёл і рыб, думаеце, як вывучаюць? Доўга ж пад вадою не ўседзіш... Вось для іх і будуюць вялізныя акварыумы - акіянарыі. Бачылі ў кіно дэльфінаў?
- Бачылі! У іх такія вясёлыя мордачкі! - закрычалі дзеці.
- Во... У акіянарыях і дэльфінаў вывучаюць... - Баба падняла ўгору ўказальны палец. - З сённяшняга дня будзем весці назіранні. Усё, што заўважым, запішам у дзённік - і пра рыб, і пра хамяка.
- Прашу за стол! - з'явіўся ў дзвярах тата. Твар яго быў чырвоны і спацелы.
Усе пайшлі на кухню, павялі з сабою і Таньку.
- О, у вас пельмені... Я так люблю пельмені без халацікаў, - сказала Танька.
- Прыгарэлі... - развёў тата рукамі. - І яечня падгарэла. Я кансерваў наадкрываў, будзем налягаць на кансервы...
- Нічога, - суцешыла яго Танька, - я і кансервы люблю.
Мама змоўчала, нічога не сказала.
З «Дзённіка назіранняў»
«Адна куклянка, мабыць, хворая. Сядзіць нерухома ў куточку, толькі не ўнізе, а каля паверхні вады. Калі яна перапаўзла? Ноччу? Некаторыя расліны (лімоннік) моцна пагрызены.
Ці не куклянкі ўпадабалі водарасць? Значыць, яны ноччу не спяць.
Другая больш рухавая. Калі сыпнеш сухога корму, чуе мо праз секунду. Адразу размахвае вусамі і паўзе ў той бок. Калі ж усыплеш мала, двух-трох цыклопаў, шукае іх доўга, нервуецца.
Бачылі, як дыхае куклянка. Дабярэцца па шкле да паверхні вады, выпусціць сантыметры на два ўгору трубку-шланг і дыша, дыша, ажно раздзімаецца яе цельца, падымаецца-апускаецца кацёлка. Дыхальная трубка ў яе справа ад галавы, калі глядзець ад падэшвы нагі. Кончыць дыхаць-пампаваць і трубку ўцягвае, пакуль не застанецца ад яе нейкі пупышак.
Часам зачыняе накрыўку наглуха і ападае на дно, ляжыць нерухома. Спіць? Калі ж лазіць па шкле, то або ўгору, або наўкос угору. Уніз паўзці не любіць, робіць з падэшвы-нагі начовачкі-крыло і падае, планіруе на дно.
Бачылі раз, што большая куклянка падбірае з дна жывы корм - чырвоных чарвячкоў, лічынак трубачніка. Нават жывых! Дык што - куклянкі не толькі санітары, але і драпежнікі?
Молі чорная з'ядае ў чатыры-пяць разоў больш корму за самца. Кідаецца на чарвякоў маланкава, іншых рыб ад кармушкі адганяе. Самец праглыне аднаго-двух і больш на іх увагі не звяртае. Часам любіць шморгаць губамі па шкле ўгору-ўніз. І мечаносцы гэтак робяць. Мечаноска некалькі разоў ужо, наеўшыся, з разгону церлася-білася жыватом аб камяні.
Захварэла? А мо проста аб'елася і гэтак робіць сабе масаж?
Хамяк удзень спіць моцна, да непрытомнасці. Але, калі пакласці што смачнае, пачуе ўраз. Нават вачэй не расплюшчвае, вылазіць са схованкі, хапае яду і валачэ ў свой склад. Зноў завальваецца спаць.
Спрабавалі пускаць яго на ноч гуляць на кухні. Грызе дзверы знізу, ажно трэск стаіць, хоча вылезці, каб пабегаць па ўсёй кватэры. І кухня для яго цесная! Давялося злавіць, каб не перашкаджаў спаць, і пасадзіць назад у слоік.
Тата абяцаў зрабіць яму домік з фанернай скрынкі. Мо ў доміку яму будзе лепш?»
Бабуліна слабасць
- Што яшчэ? Што? - дапытвалася бабуля ў хлопцаў. Ручку пакручвала ў пальцах, вымазалася чарнілам. - Значэнне мае ўсё-ўсё. Падумаеш - дробязь, махнеш рукою, а тады будзеш гадаць: адкуль што ўзялося? Чаму такое нарабілася ў акварыуме? Акварыум - не жартачкі.