Як згаварыліся тата з бабуляй. І тата казаў, што акварыум - не простая рэч, і чухаў патыліцу. І Танька хныкала, што акварыум для рыб - няволя, што яны доўга не жывуць у няволі, а мучацца і паміраюць.
Коля і Толя больш нічога не ўспомнілі пра рыбак і хамяка, і бабуля загарнула сшытак для назіранняў.
- А цяпер я вам нештачка пакажу! - падняла бабуля палец і пайшла ў куток ледзь не на дыбачках, нібы баялася некага разбудзіць. Там ужо два дні стаяў яе меншы, але цяжкі, нібы з каменнямі, чамадан.
Узяла яго асцярожненька, паклала бокам на канапу. Шчоўк, шчоўк замочкамі...
- Вы ведаеце, што такое кактусы?
Толя і Коля ўжо стаялі адзін справа, другі злева ад бабулі каля самага чамадана, нецярпліва паглядвалі на яго.
- Ведаем! Яны ў пустынях растуць! - ахвотна адгукнуўся Коля.
А Толя дадаў:
- У дзіцячым садзіку адзін ёсць. Ён круглы і калючы.
- Не, вы нічога не ведаеце пра кактусы. Гэта - мая слабасць, - бабуля ўздыхнула і з радаснай усмешкай на твары расчыніла чамадан. Хлопцы ўбачылі, што ўвесь чамадан усярэдзіне падзелены фанернымі палоскамі на скрыначкі і палічкі. На палічках і ў скрыначках было многа газетных скрутачкаў, большых і меншых. А дзе ж кактусы?
- Кактусы - не абавязкова калючыя шарыкі. Кактусаў на свеце - тысячы відаў! - Бабуля пачала даставаць скрутачкі і расказваць. - Ёсць падобныя на калючыя бочкі, ёсць калоны вышынёю 15-20 метраў, іх спілоўваюць самымі звычайнымі піламі, драўніну скарыстоўваюць на розныя вырабы, нават у будаўніцтве. Ёсць кактусы, падобныя на калючыя змеі, ёсць кактусы-аладкі, рогі аленяў ці ласёў, ёсць падобныя на кусты з лісточкамі, ёсць таўкачыкі, кінжалы, булавы, языкі... І яны не толькі ў пустынях растуць. Многа іх у Паўднёвай Амерыцы на травяністых раўнінах, растуць кактусы і ў гарах, сярод скал, і ў трапічных лясах, дзе парна і душна, пануе прыцемак... Я з сабою толькі самыя малыя пабрала, а з некаторых «дзетак» наадрэзвала, а «матак» кактусаводам пааддавала. Набрала больш тых, што прыгожа цвітуць...
- А хіба кактусы цвітуць?! - не ўтрымаліся ад здзіўлення Толя і Коля.
- Хо, мае даражэнькія... То вы і праўда нічога не ведаеце пра кактусы! У нас сады якія? Яблыні, грушы, ну слівы яшчэ, вішні... А ў мексіканскіх індзейцаў каля хацін кактусавыя сады. І цвітуць сады, ох, як прыгожа цвітуць! І плады - во, во такія! - бабуля сціснула кулак. - А на некаторых плады падобныя на ягады.
- І іх можна есці?! - яшчэ больш здзівіліся хлопцы.
- А як жа! І плады, і самі кактусы. Не ўсе, праўда... От, скажам, едзе коннік па пустыні. Выгаладаўся, сасмаг - языком не варухнуць... Конь ледзь ступае - прыстаў, схуднеў. І раптам бачыць: стаяць зялёныя калючыя бочкі! Ён калючкі шах-шах, паабсякае, адчыкрыжыць сабе - во-о-о такую лусту! - развяла бабуля рукі ў бакі. - І есць, як кавун. Каню насячэ кавалкаў... І пад'ядуць, і нап'юцца заадно. Некаторыя кактусы можна есці сырымі, некаторыя пячы і смажыць, з некаторых вараць варэнне, мармелад, цукаты-цукеркі... Смаката!
- Ух, наямося! - ажно пастукаў кулачок аб кулачок Коля, падступіўся бліжэй да чамадана.
Бабуля не звярнула ўвагі на яго словы. Разгортвала кактусы і раскладвала на паперках і на канапе, і на падлозе вакол сябе, а тыя, што былі ў пластмасавых вазончыках, расстаўляла на стале і крэслах.
- О, у нас якраз такія кубікі ёсць! І большыя нават! - сказаў Толя.
- Большыя - мае, - удакладніў Коля.
- Гэтыя вазончыкі таксама з дзіцячых кубікаў, - сказала бабуля.
- А вунь з каранямі, а без вазончыкаў. Засохнуць! - пашкадаваў Толя.
- Не засохнуць, яны жывучыя. А «дзетак» знарок трэба падсушваць з тыдзень, потым укараняць над вадою, а тады ўжо садзіць.
Толя і Коля спрабавалі некаторыя кактусы ўхапіць - і адразу абкалоліся, пачалі смактаць пальцы.
- Што - кусаюцца? Яны ўмеюць добра абараняцца... Во гэты - сеніліс, - падняла бабуля адзін белавалосы, калматы кактус-«дзетку». Твар яе свяціўся радаснай усмешкай. - Цэфалацэрэус сеніліс... Такое ў яго прозвішча і імя.
- У нас на двары такі сабачка калматы ёсць! Жужа называецца, балонка! - усклікнуў Толя і падставіў свае далонькі.
- Асцярожна, ён таксама колецца. - Бабуля паклала яму ў далоні кактус.
Кактус быў хоць і калматы, але валасы шорсткія, а з іх сям-там вытыркаліся калючкі.
- І мне дай патрымаць! І мне! - затузаў Коля за Толеў рукаў.
Толя перакуліў коўшык-далоні, і кактусяня скацілася ў Колевы рукі. Той загушкаў яго, залюляў, нібы жывога.
Такіх, што зусім не колюцца, не было. Бабуля, пачала браць кактусы пінцэтам, на кончыкі якога былі ўсцягнуты гумавыя трубкі. Падымала кактус і чакала, пакуль дзеці наглядзяцца, клала і брала другі.
- Мамілярыя бамбіцына... - паказала баба штосьці бела-ружова-шаўкавістае з рэдкімі калючкамі. - Мамілярыя плюмоза... - і падняла камячок бела-кучаравых, злепленых у адзін, кактусікаў. - Мамілярыя магнімама... - і падчапіла нейкі гурочак з пупырышкамі. Пупырышкі цёмна-зялёныя, буйныя, як зярняты кукурузы, і на кожным тырчыць некалькі доўгіх шыпоў.