– Тут усё выглядае не так, як пад Прагай, – заўважыў Швейк, абы не маўчаць.
– У нас ужо скончылася жніво, успомніў старшы пісар Ванак. – У Кралупскай акрузе пачынаюць жаць навей за ўсіх.
– Тут пасля вайны будзе вельмі добры ўраджай, – праз хвіліну сказаў Швейк. – Не трэба будзе купляць касцяной мукі. Для сялян вельмі выгадна, калі на іх полі згніе цэлы полк; карацей кажучы, для іх гэта збожжа. Адно толькі непакоіць мяне, каб гэтыя сяляне не далі сябе абдурыць і не прадалі б за бесцань гэтыя салдацкія косці цукроваму заводу на касцяны вугаль. Быў у Карлінскіх казармах обер-лейтэнант Голуб. Такі быў вучоны, што ў роце яго лічылі прыдуркаватым, бо ён з-за сваёй вучонасці не навучыўся лаяць салдат і аб усім разважаў толькі з навуковага пункту гледжання. Аднойчы салдаты яму далажылі, што раздадзены хлеб непрыдатны да яды. Другога афіцэра такая дзёрзкасць абурыла б, а ён – не, застаўся спакойны, нікога нават не абазваў свіннёй ці, скажам, бруднай свіннёй, нікому не заехаў у морду. Толькі сабраў усіх салдат і гаворыць ім сваім прыемным голасам: «Салдаты, вы павінны ўсвядоміць, што казармы – гэта не гастранамічная крама, дзе вы можаце выбіраць марынаваных вугроў, сардзінкі і бутэрброды. Кожны салдат павінен быць настолькі разумны, каб без нараканняў сажраць усё, што выдаецца, і настолькі дысцыплінаваны, каб не задумвацца над якасцю таго, што даюць жэрці. Уявіце сабе, салдаты, што ідзе вайна. Зямлі, у якой вас пахаваюць, пасля бою, усё роўна, якім хлебам вы напхаліся перад смерцю. Яна – зямля-матухна – раскладзе і зжарэ вас разам з ботамі. У свеце нішто не згубіцца. З вас, салдаты, вырасце збожжа, якое пойдзе на новы хлеб для новых салдат. А явы, можа, гэтак жа, як і вы, будуць скардзіцца і натрапяць на такога, што іх арыштуе і пасадзіць на доўгія гады, бо мае на гэта права. Цяпер я вам, салдаты, усё добра высветліў і яшчэ раз паўтараць не буду: той, хто надалей будзе скардзіцца, той навек закаецца». – «Хоць бы аблаяў нас як след», – гаварылі салдаты, таму што ўсе гэтыя далікатнасці ў лекцыях пана обер-лейтэнанта страшна абрыдлі. Аднаго разу мяне выбралі прадстаўніком ад усёй роты. Я павінен быў яму сказаць, што ўсе яго любяць, але войска не войска, калі цябе не лаюць. Я пайшоў да яго йа кватэру і папрасіў не саромецца: вайсковая служба павінна быць суровай, як салдацкая папруга, салдаты прывыклі, каб ім штодня нагадвалі, што яны свінні і сабакі, інакш яны страцяць павагу да начальнікаў. Ён спачатку натурыўся, гаварыў нешта пра інтэлігентнасць, пра тое, што цяпер ужо нельга служыць з-пад палкі. Урэшце я яго ўгаварыў, ён даў мне аплявуху і, каб падняць свой аўтарытэт, выкінуў мяне за дзверы. Калі я паведаміў аб выніках сваіх перагавораў, усе вельмі абрадаваліся, але ён нашу радасць сапсаваў на другі ж дзень. Падыходзіць да мяне і перад усімі кажа: «Швейк, я ўчора перабраў меру, вось вам залаты, выпіце за маё здароўе. З салдатамі трэба ўмець абыходзіцца». Швейк агледзеўся.
– Мне здаецца, мы ідзём няправільна. Пан обер-лейтэнант нам усё так добра расказаў. Нам трэба ісці нагару, потым уніз, потым налева і направа, потым зноў направа, потым налева, а мы ўвесь час ідзём прама. Або мы ўсё ўжо прайшлі і за размовай не заўважылі… Я выразна бачу перад сабой дзве дарогі ў гэты Фельдштэйн. Я прапанаваў бы далей ісці па той дарозе, што злева.
Як звычайна бывае, калі двое апынуцца на ростанях, старшы пісар Ванак пачаў запэўніваць, што трэба ісці направа.
– Мая дарога, – сказаў Швейк, – больш выгодная, чым ваша. Я пайду ўздоўж ручая, дзе растуць незабудкі, а вы будзеце перціся пустэчай. Я прытрымліваюся таго, што нам сказаў пан обер-лейтэнант, мы заблудзіцца не можам, а калі мы не можам заблудзіцца, дык чаго я палезу некуды на гару, я пайду роўненька па лугах, уваткну сабе кветку ў фуражку і нарву букет для пана обер-лейтэнанта. Зрэшты, мы можам потым пераканацца, хто з нас гаворыць праўду, і спадзяюся, мы разыдземся добрымі таварышамі. Тут такая мясцовасць, што ўсе дарогі павінны весці ў Фельдштэйн.
– Не блазнуйце, Швейк, – сказаў Ванак, – na Rapide мы павінны ісці, як я гаварыў, направа.
– Карта таксама можа памыляцца, – адказаў Швейк, спускаючыся ў даліну да ручая. – Аднойчы каўбаснік Кржэнек з Вінаградаў вяртаўся ўначы, прытрымліваючыся плана горада Прагі, ад «Мантагаў» на Малай Стране дамоў на Вінаграды, a пад раніцу прыйшоў у Роздзелаў каля Кладна. Яго знайшлі зусім знясіленым і змерзлым у жыце, куды ён зваліўся ад стомы. Калі вы не даяце мне сказаць і, лічыце, што ў вас свая галава на плячах, то давайце зараз жа разыдземся і сустрэнемся ўжо на месцы, у Фельдштэйне. Паглядзіце толькі на гадзіннік, каб нам ведаць, хто прыйдзе раней. Калі вам будзе пагражаць якая-небудзь небяспека, то выстраліце ў паветра, каб я ведаў, дзе вы знаходзіцеся.