З натоўпу выступіў Швейк і з радасным тварам кінуўся да пісара, які загадаў яму накіравацца за ім у канцылярыю.
Пісар сеў за паперы, за стос бланкаў, куды запісваліся прозвішча, паходжанне і падданства палоннага, і тут пачалася забаўная размова па-нямецку:
– Ты яўрэй, так? – спытаў ён Швейка. Швейк пакруціў галавой.
– Не пярэч! – упэўнена працягваў пісар-перакладчык. – Кожны з вас, палонных, хто ўмее па-нямецку, быў яўрэем – і годзе! Як тваё прозвішча? Швейх? Вось бачыш, чаго ж ты ўпіваешся, калі ў цябе такое яўрэйскае прозвішча? У нас ты не мусіш баяцца: можаш у гэтым прызнацца спакойна. У нас у Аўстрыі яўрэйскіх пагромаў не робяць. Адкуль ты? Ага, Прага, ведаю, ведаю, гэта каля Варшавы*. Тыдзень назад у мяне ўжо былі два яўрэі з Прагі, з-пад Варшавы. А нумар твайго палка? Дзевяноста першы?
Пісар узяў вайсковы даведнік, пагартаў: «Дзевяноста першы полк – эрыванскі, Каўказ, кадравы склад – у Тыфлісе, глядзі ты, як мы ўсё ведаем!»
Швейк сапраўды здзіўляўся, а пісар з усёй сур’ёзнасцю працягваў, падаючы Швейку сваю напалову недакураную сігарэту:
– Гэты тытунь лепшы за вашу махру. Я тут, жыдочак, найвышэйшае начальства. Калі я што скажу, дык усё мусіць калаціцца і хавацца. У нас у войску не такая дысцыпліна, як у вас. Ваш цар – падонак, а наш – галава! Я табе зараз нешта пакажу, каб ты ведаў, якая ў нас дысцыпліна.
Ён расчыніў дзверы ў суседні пакой і крыкнуў: «Ганс Лефлер!»
– Hier!» – пачулася ў адказ, і ўвайшоў валлекаваты штырыец з плаксівым тварам крэтына. У этапнай управе ён быў хлопчыкам ва пабягушках.
– Ганс Лефлер! – загадаў пісар. – Вазьмі маю люльку, сунь яе ў зубы, як сабака носіць, і поўзай ва карачках вакол стала, пакуль я не скажу «Halt!» Пры гэтым ты мусіш гаўкаць, але так, каб люлька не выпала з рота, іначай загадаю цябе звязаць.
Валлекаваты штырыец пачаў поўзаць ва карачках і гаўкаць.
Фельдфебель пераможна паглядзеў ва Швейка:
– Што, не гаварыў я табе, жыдочак, якая ў вас дысцыпліна? Але пяройдзем да галоўнага. Я прызначаю цябе старшым у эшалоне. Да вечара ты перапішаш прозвішчы ўсіх астатніх! Падзеліш іх на дзесяткі і будзеш атрымліваць на іх харчы. Калі хто ўцячэ – галавой заплаціш!
Швейк адсалютаваў і пашыбаваў да палонных, падумаўшы пры гэтым, што пакуты, прынятыя ў славу пана імператара, павінны прынесці плён.
Горш было са складаннем спіса. палонныя ніяк не хацелі зразумець, што явы павінны назваць сваё прозвішча. Швейк шмат чаго пабачыў ва сваім вяку, але ўсё ж гэтыя татарскія, грузінскія і мардвінскія імёны не ўкладваліся ў яго галаве. «Мне ніхто не паверыць, – падумаў Швейк, – што на свеце ёсць людзі, якія носяць такія прозвішчы, як у гэтых татар: Муглагалей Абдрахманаў – Беймурат Алагалі – Джэрэджэ Чэрдэджэ – Даўлатбалей Нурдагалееў і гэтак далей. У вас прозвішчы лепшыя, як у таго святара з ЖыдагоўпшД, – Вобейда».
Калі пасля страшных пакут Швейк нарэшце перапісаў усіх гэтых Бабуле Галее, Худжы Муджы, ён вырашыў паспрабаваць яшчэ раз вытлумачыць пісару-перакладчыку, што ён стаў ахвярай памылкі, што па дарозе, калі яго гналі разам з палоннымі, ён некалькі разоў марна дамагаўся справядлівасці.
Пісар-перакладчык, ужо і да таго не зусім цвярозы, зараз цалкам страціў розум. Перад ім ляжала старонка аб’яў нямецкай газеты, і ён на матыў марша Радзецкага спяваў: «Грамафон мяняю ва дзіцячы вазок!», «Купляю бой белага і зялёнага ліставога шкла!», «Кожны можа навучыцца складаць рахункі і балансы, хто пройдзе завочныя курсы бухгалтараў» і гэтак далей.
Ён спяваў усё цішэй і цішэй, потым зусім ціхутка, пакуль нарэшце не змоўк, нерухома ўтаропіўшыся ў вялікую паласу аб’яў, і тым даў магчымасць Швейку расказаць аб сваіх нягодах, ды яшчэ на ламанай нямецкай мове.
Аднак Швейк хутка зразумеў, што гаварыў зусім дарэмна, бо пісар даўно спаў. Паціху наблізіўшыся да яго, Швейк дакрануўся да гіляча, і гэтага было зусім дастаткова, каб пісар-фельдфебель зваліўся з крэсла на падлогу, дзе працягваў спакойна спаць.
– Прабачце, пан фельдфебель, – сказаў Швейк, аддаў чэсць і выйшаў з канцылярыі.
На досвітку ваенна-інжынерная ўправа змяніла дыспазіцыю, і было вырашана групу палонных, у якой знаходзіцца Швейк, перамясціць у Перамышль для аднаўлення чыгуначнай лініі Перамышль – Любачуў.
Усё засталося пастаромуі Швейк працягваў сваю адысею сярод палонных рускіх. Мадзьярскія канваіры гналі ўсіх хуткім тэмпам наперад.
Да самога Перамышля Швейку не было зручнага выпадку каму-небудзь паскардзіцца і расказаць, што ён, уласна кажучы, ардынарац адзінаццатай маршавай роты Дзевяноста першага палка. Такая мажлівасць з’явілася толькі ў Перамышлі, калі іх вечарам загналі ў разбуранае ўмацаванне, дзе знаходзіліся канюшні для артылерыйскіх коней.