У пасланай там саломе было столькі вошай, што яны паварушвалі яе кароткія сцябліны; здавалася, што гэта не вошы, а мурашкі, якія цягнулі матэрыял для будаўніцтва свайго мурашніка.
Палонным раздалі крыху чорнай бурды з чыстага цыкорыю і па кавалку чэрствага кукурузнага хлеба.
Потым іх прыняў маёр Вольф, у той час валадар усіх палонных, занятых на адбудове крэпасці Перамышль і яе наваколля. Гэта быў чалавек паважны. Ён завёў цэлы штаб перакладчыкаў. Яны з палонных выбіралі спецыялістаў па будаўніцтву адпаведна іх здольнасцям і атрыманай адукацыі.
Маёр Вольф быў цвёрдай думкі, што рускія палонныя ўтойваюць сваю пісьменнасць, бо здаралася, што на яго пытанне: «Ці ўмееш ты будаваць чыгунку?» усе палонныя давалі стэрэатыпны адказ: «Нічога не ведаю, ні пра што такое не чуў, жыў сабе ціха і сумленна».
Калі яны былі выстраены перад маёрам Вольфам і ўсім яго штабам, маёр Вольф спытаў па-нямецку, хто з іх ведае нямецкую мову.
Швейк рашуча ступіў наперад, выцягнуўся перад маёрам, казырнуў і адрапартаваў, што можа гаварыць па-нямецку.
Маёр Вольф, яўна задаволены, адразу ж спытаў Швейка, ці не інжынер ён.
– Асмелюся далажыць, пан маёр, – адказаў Швейк, – я не інжынер, я ардынарац адзінаццатай маршавай роты дзевяноста першага палка. Я трапіў да нас у палон. Гэта здарылася так, пан маёр…
– Што? – зароў Вольф.
– Асмелюся далажыць, пан маёр, здарылася гэта так…
– Вы чэх, – не сунімаўся маёр Вольф, – вы пераапрануліся ў рускую форму?
– Так точна, пан маёр, усё так і ёсць. Я сапраўды рады, што пан маёр адразу ўвайшлі ў маё становішча. Можа, нашы ўжо недзе ваююць, а я тут без усякай карысці прагуляю ўсю вайну. Дазвольце, пан маёр, яшчэ раз усё высветліць.
– Досыць, – адсек маёр Вольф, выклікаў двух салдат і загадаў ім неадкладна адвесці гэтага чалавека на гаўптвахту, а сам з адным афіцэрам павольна пайшоў следам за Швейкам, злосна размахваючы рукамі ў размове з афіцэрам. У кожнай фразе ён нешта плявузгаў пра чэшскіх сабак, і афіцэр адчуваў, што маёр надзвычай шчаслівы, бо дзякуючы сваёй праніклівасці выявіў адну з гэтых пташак. Ужо на працягу некалькіх месяцаў камандзірам вайсковых часцей рассылаліся сакрэтныя інструкцыі, дзе гаварылася, што, як выяўлена, некаторыя перабежчыкі, забыўшыся на сваю прысягу, уступаюць у шэрагі рускага войска і служаць непрыяцелю, аказваючы яму вельмі каштоўныя паслугі ў шпіянажы.
Маёр Вольф у той час яшчэ не меў ніякага ўяўлення аб тым, што ўласна рыхтуюць Аўстрыі перабежчыкі, якія пазней, сустракаючыся ў Кіеве і іншых мясцінах, на пытанне: *Што ты тут робіш?» – весела адказвалі: «Я здрадзіў пану імператару».
З гэтых цыркуляраў ён ведаў толькі пра перабежчыкаў-шпіёнаў, з якіх адзін, якога зараз вядуць на гаўптвахту, так лёгка трапіў у яго пастку.
Швейка пад эскортам адвялі ў камендатуру гарнізона пасля таго, як ён падпісаў складзены маёрам Вольфам пратакол аб тым, што ён, салдат аўстрыйскай арміі, свядома і без націску пераапрануўся ў рускую форму і пасля адступлення рускіх за лініяй фронту быў затрыманы палявой жандармерыяй.
Усё гэта было святой праўдай, і Швейк, як чалавек сумленны, не мог запярэчыць. Калі ён паспрабаваў было дапоўніць пратакол нейкім тлумачэннем, якое ўдакладніла б сітуацыю, тут жа пачуўся крык пана маёра: «Маўчаць! Я вас пра гэта не пытаю. Справа і так відавочная!»
I Швейку засталося толькі ўзяць пад казырок і згадзіцца:
– Так точна, маўчу, справа зусім відавочная. Затым, калі яго. прывялі ў камендатуру гарнізона, то кінулі ў нейкую камору, дзе раней знаходзіўся склад рысу і адначасова пансіянат для мышэй. Рыс быў рассыпаны паўсюль, і мышы, ніколькі не баючыся Швейка, весела бегалі навакол, ласуючыся зярнятамі.
Ноч Швейк правёў спакойна, бо мышы не прад’яўлялі да яго вялікіх патрабаванняў. Відаць, у іх была свая начная праграма, якую яны выконвалі ў суседнім складзе шынялёў і фуражак.
З ранішняй кавай да Швейка ў камору ўвапхнулі нейкага чалавека ў рускай фуражцы і рускім шынялі.
Чалавек гэты гаварыў па-чэшску з польскім акцэнтам. Быў гэта адзін з тых нікчэмнікаў, якія служылі ў контрразведцы армейскага корпуса, штаб якога знаходзіўся ў Перамышлі. Агент вайсковай тайнай паліцыі нават не патурбаваўся знайсці які-небудзь падыход, каб выведаць таямніцы ў Швейка.
Ён пачаў прама:
– Я ўляпаўся ў гэтае балота з-за сваёй неасцярожнасці. Я служыў у Дваццаць восьмым палку і адразу перайшоў да рускіх, а потым так па-дурному ўкляпаўся. У рускіх я падахвоціўся пайсці ў патруль… Служыў я ў Шостай кіеўскай дывізіі. А ты, камарад, у якім рускім палку служыў? Здаецца, мы з табой недзе бачыліся ў Расіі. У Кіеве я ведаў шмат каго з чэхаў, якія пайшлі з намі на фронт і перайшлі ў рускую армію. Але не магу цяпер прыпомніць іх прозвішчы і адкуль яны былі, можа, ты прыгадаеш, з кім ты там сустракаўся? Цікава, хто там застаўся з нашага Дваццаць восьмага палка?