Праз увесь час дэбатаў Швейк знаходзіўся ў калідоры пад аховай двух штыкоў, потым яго зноў прывялі ў залу суда і яшчэ раз спыталі, якога ён палка. Потым Швейка перавялі ў гарнізонную турму.
Генерал Фінк загадаў паклікаць да сябе фельдкурата Мартынеца. Гэта быў няшчасны настаўнік закона божага, капелан аднекуль з Маравіі. Раней ён служыў пад старшынствам такога шальмоўскага святара, што палічыў за лепшае пайсці ў войска. Новы фельдкурат быў сапраўды рэлігійны чалавек. Душа набожная і справядлівая, адзін з тых нямногіх, хто яшчэ верыў у бога, ён не любіў хадзіць да генерала Фінка.
Камандзір гарнізона Фінк даваў фельдкурату розныя інструкцыі, а потым загадваў наліць яму чаго-небудзь мацнейшага і расказваў навейшыя анекдоты з ідыёцкіх зборнічкаў, якія спецыяльна для арміі выдаваў часопіс «Lustige Blätter»*. Потым заводзіў брудныя, непрыстойныя размовы, у час якіх фельдкурат Мартынец з жалем у сэрцы ўспамінаў свайго святара, які ў галіне гнюснасцей ні ў чым не саступаў генералу Фінку.
Фельдкурат Мартынец з жахам заўважаў, што чым часцей ён заходзіць да генерала Фінка, тым ніжэй падае маральна. У такім настроі з’явіўся ён зараз па выкліку да генерала.
– Вы ўжо чулі, – радасна ўсклікнуў той, выходзячы насустрач Мартынецу, – пра мой палявы суд? Будзем вешаць аднаго вашага земляка.
Пры слове «зямляк» фельдкурат кінуў на генерала пакутніцкі погляд. Ён ужо некалькі разоў абвяргаў думку, што ён чэх, і бясконца высвятляў, што ў іх мараўскую парафію ўваходзяць дзве вёскі: чэшская і нямецкая, і яму даводзіцца адзін тыдзень узносіць казані для чэхаў, а другі – для немцаў, а з той прычыны, што ў чэшскай вёсцы няма ніводнай чэшскай школы, а толькі нямецкая, то ён мусіць выкладаць закон божы ў абедзвюх вёсках па-нямецку, а таму ён ніяк не з’яўляецца чэхам.
– Пардон, – прамовіў генерал, – я забыўся, што ён вам не зямляк. Гэта чэх-перабежчык, здраднік, ён служыў у рускіх, будзе павешаны. Пакуль што, хаця б для праформы, мы ўстанаўліваем яго асобу. Зрэшты, гэта нічога не мяняе, ён будзе павешаны адразу ж, як толькі па тэлеграфе прыйдзе адказ.
Усаджваючы фельдкурата поруч з сабой на канапе, генерал весела працягваў:
– У мяне ўжо калі палявы суд, то ўсё павінна рабіцца хутка, гэта мой прынцып. Калі на пачатку вайны я быў за Львовам, то дамогся такой хуткасці, што аднаго хлапчыну павесілі прыз тры хвіліны пасля вынясення прысуду. Праўда, гэта быў яўрэй, але аднаго русіна мы таксама павесілі праз пяць хвілін пасля нашай нарады.
Генерал задаволена ўсміхнуўся.
– Выпадкова яны абодва не мелі патрэбы ў духоўным суцяшэнні. Яўрэй быў рабінам, а русін – папом. Цяпер іншы выпадак, цяпер будзем вешаць католіка. Мне прыйшла ў галаву цудоўная ідэя: каб потым не затрымлівацца, вы дасцё яму духоўнае суцяшэнне загадзя…
Генерал пазваніў і загадаў дзеншчыку; «Прынясі дзве з учарашняй батарэі».
Хвілінай пазней, напаўняючы келіх фельдкурата віном, ён ветла сказаў:
– Пацешцеся крыху перад духоўным суцяшэннем. У гэты пагрозлівы час з-за закратаванага акна, за якім сядзеў на нарах Швейк, пачуўся яго спеў:
Мы адважныя салдаты, Любяць нас усе дзяўчаты, Завяліся грошы ў нас, Сустракайце ў добры час! Царара… Ein, zwei!
Раздзел II. Духоўнае суцяшэнне
Фельдкурат Мартынец не ўвайшоў, а літаральна ўплыў да Швейка, быццам балерына на сцэну. Прага нябесных даброт і бутэлька «Гумпальдскірхена» зрабілі яго ў гэтую чуллівую хвіліну лёгкім, як пёрка. Яму здавалася, што ў гэтае важнае, святое імгненне ён набліжаецца да бога, у той час як ён набліжаўся да Швейка.
За ім зачынілі дзверы і пакінулі са Швейкам сам-насам. Фельдкурат натхнёна звярнуўся да Швейка, які сядзеў на ложку:
– Любы сыне мой, я фельдкурат Мартынец. Праз усю дарогу гэты зварот здаваўся яму найбольш адпаведным і неяк па-бацькоўску чулым.
Швейк устаў са свайго логвішча, бадзёра патрос руку фельдкурата і сказаў:
– Шчыра рады, я Швейк, ардынарац адзінаццатай маршавай роты Дзевяноста першага палка. Нас нядаўна перавялі ў Брук на Літаве. Дык сядайце да мяне і раскажыце, за што вас пасадзілі. Вы ўсё ж у рангу афіцэра, дык вам належыць афіцэрскі арышт у гарнізоннай турме, а зусім не тут. Тут жа ложак поўны вошай. Часам здараецца, што сам не ведаеш, дзе табе паложана сядзець. Бывае, што пераблытаюць што-небудзь у канцылярыі або выпадкова неяк пасадзяць. Аднойчы сядзеў я, пан фельдкурат, пад арыштам у Будзеёвіцах, у палкавой турме, і прывялі да мяне аднаго заўрадкадэта; гэтыя заўрадкадэты былі чымсьці накшталт фельдкурата: ні лой, ні мяса, горай дурня Апанаса, на салдат глотку дзярэ як афіцэр, а калі нешта з ім здарыцца, дык замыкаюць разам з салдатамі. Былі яны, пан фельдкурат, як байструкі якія: ix і ў унтэр-афіцэрскую кухню не пускалі, і ў салдацкай харчавацца не мелі права, бо чынам былі вышэй, і афіцэрскіх харчоў ім не належала. Павіслі яны паміж ліха і гора і за некалькі дзён прайшлі такой дарогай пакут, што адзін з іх кінуўся ў Малыпу. Праўда, яго выратавалі. Паклалі яго ў бальніцу, а там таксама не ведалі, як даць рады: ці ўкрыць яго коўдрай афіцэрскай, ці простай – для радавых. Дык знайшлі выйсце: загарнулі ў мокрае прасцірадла, так што ён праз паўгадзіны запрасіўся ў казармы. Вось яго, усяго мокрага, і падсадзілі да мяне. Прасядзеў ён нешта з чатыры дні і раскашоўваўся тут, бо атрымліваў ежу, хоць і арыштанцкую, а ўсё ж ежу. На пяты дзень па яго прыйшлі, а праз паўгадзіны вярнуўся па фуражку і плакаў ад радасці: «Прыйшло, кажа, рашэнне наконт нас. З гэтага дня нас, заўрадкадэтаў, будуць саджаць на гаўптвахту разам з афіцэрамі, за харчы будзем прыплачваць у афіцэрскую кухню, а карміць нас будуць толькі пасля таго, як наядуцца афіцэры».