– У Вене сёння таксама жалоба.
У вачах Брэтшнайдэра засвяцілася надзея, і ён хутка прамовіў:
– У Канопішці вывесілі дзесяць чорных сцягоў.
– А павінна быць дванаццаць, – сказаў Швейк, адпіўшы з куфля.
– Чаму вы думаеце, што дванаццаць? – спытаў Брэтшнайдэр.
– Для роўнага ліку – тузін. Так лягчэй лічыць, ды і на тузін дзешавей выходзіць, – адказаў Швейк.
Запанавала цішыня, якую парушыў сам Швейк, уздыхнуўшы:
– Дык, значыцца, ён ужо там, ля трона божага, дай яму божа вечны спачын! Нават не дачакаўся, пакуль стане імператарам. Калі я служыў у войску, дык адзін генерал упаў з каня і моцна пабіўся. Хацелі яму дапамагчы, уссадзіць на каня, паглядзелі, а ён – мёртвы. А чакаў павышэння – цаляў у фельдмаршалы. Здарылася гэта з ім на аглядзе войск. Гэтыя агляды ніколі не даводзяць да дабра. Відаць, і ў Сараеве быў нейкі агляд. Памятаю, як на адным такім аглядзе ў мяне не хапіла дваццатага гузіка на мундзіры. За гэта мяне пасадзілі на два тыдні ў адзіночку. I два дні я, нібы той Лазар, быў звязаны «казлом»*. Што ж, у войску павінна быць дысцыпліна. Іначай ніхто ні на кога не зважаў бы. Наш обер-лейтэнант Макавец заўсёды нам гаварыў: «Дысцыпліна, ёлупні, неабходная рэч, без яе вы, як малпы, на дрэвы палезеце. А вайсковая служба вас, ёлупні, у людзі выведзе!» I хіба ж не праўда? Уявіце сабе парк, скажам, на Карлавай плошчы, і на кожным дрэве па адным салдаце без усякай дысцыпліны. Гэта мяне вельмі палохае.
– У Сараеве, – гнуў сваё Брэтшнайдэр, – гэта ўсё справа рук сербаў.
– Памыляецеся, – адказаў Швейк. – Гэта зрабілі туркі. З-за Босніі і Герцагавіны.
I Швейк выказаў свой погляд на знешнюю палітыку Аўстрыі на Балканах: туркі ў 1912 годзе прайгралі вайну з Сербіяй, Балгарыяй і Грэцыяй; яны хацелі, каб Аўстрыя ім дапамагала, а калі гэта ў іх не атрымалася, застукалі Фердынанда.
– Ты туркаў любіш? – звярнуўся Швейк да шынкара Паліўца. – Ты любіш гэтых нехрышчоных сабак, га? Не любіш жа?
– Для мяне кожны наведнік госць, хоць бы і турак, – сказаў Палівец. – Мы, гандляры, палітыкай не займаемся. Заплаці за піва, сядзі ў шынку і вярзі, што хочаш, – такое ў мяне правіла. Ці нашага Фердынанда забіў чэх ці турак, католік ці магаметанін, анархіст ці младачэх*, – мне ўсё роўна.
– Добра, пан шынкар, – прагаварыў Брэтшнайдэр, зноў пачынаючы траціць надзею, што каго-небудзь з гэтых двух удасца падлавіць на слове, – але ж прызнайце, што гэта вялікая страта для Аўстрыі.
Замест шынкара адказаў Швейк:
– Вядома, страта, што тут гаварыць. Страшэнная страта. Фердынанда не заменіш якім-небудзь асталопам. Толькі яму трэба было б быць яшчэ таўсцейшым.
– Што вы хочаце гэтым сказаць? – пажвавеў Брэтшнайдэр.
– Што хачу сказаць? – ахвотна перапытаў Швейк. – Вось што. Калі б ён быў таўсцейшы, то яго ўжо даўно хапіў бы паралюш, яшчэ калі ён у Канопішці ганяў баб, якія ў яго маёнтку збіралі галлё і грыбы, і не давялося б яму паміраць такой ганебнай смерцю. Падумаць толькі – дзядзька імператара, а яго прыстукнулі! Гэта ж ганьба, ва ўсіх газетах пішуць! У нас у Будзеёвіцах некалькі гадоў назад на базары ўсчалася невялікая бойка і пракалолі аднаго гандляра жывёлаю, нейкага Бржэціслава Людвіка. А ў яго быў сын Багуслаў, дык той куды б ні прыйшоў прадаваць парасят, ніхто ў яго ніколі нічога не купляў. Ды кожны, бывала, скажа: «Гэта сын таго, што на базары праткнулі, таксама, відаць, добры круцель». Дык, ведаеце, дайшоў да таго, што ў Крумлаве скочыў з моста ў Влтаву, а потым прыйшлося яго выцягваць, прыйшлося ўваскрашаць, прыйшлося ваду з яго выпампоўваць, а ўсё ж давялося яму сканаць на руках у лекара пасля таго, як той нешта яму ўпырснуў. – Дзіўныя ў вас параўнанні, – шматзначна сказаў Брэтшнайдэр, – спачатку вы гаворыце пра Фердынанда, а потым пра гандляра быдлам.
– Зусім не дзіўныя, – пачаў апраўдвацца Швейк. – Крый мяне божа, каб я хацеў каго-небудзь з кім-небудзь параўноўваць! Пан шынкар мяне ведае. Праўда ж, я нікога ні з кім не параўноўваў? Я толькі не хацеў бы быць у скуры ўдавы эрцгерцага. Што яна цяпер будзе рабіць? Дзеці – сіроты, маёнтак у Канопішці – без гаспадара. Выходзіць зноў за якога-небудзь эрцгерцага? Які толк? Паедзе з ім зноў у Сараева і зробіцца ўдавой другі раз… Вось некалі ў Зліве каля Глубокай жыў адзін ляснік з надта брыдкім прозвішчам – Піндзюр. Браканьеры яго застрэлілі, і засталася пасля яго ўдава з двума дзеткамі. Праз год яна выйшла замуж зноў за лесніка, Пепіка Шаўлавага з Мыдлавар, яго таксама ўходалі. Выйшла ў трэці раз – і зноў. жа за лесніка і кажа: «Трэцім разам – лепшым часам. Калі і цяпер не пашанцуе, дык і не ведаю, што рабіць». Ну, вядома, і гэтага прыстукнулі, а ў яе ад гэтых леснікоў было ўжо шасцёра дзяцей. Пайшла яна ў Глубокую, у канцылярыю князя, пабедавала там, што няма ў яе шчасця з леснікамі, і ёй там сасваталі Яраша, вартаўніка сажалкі, з Ражыц. I – што вы скажаце! – утапілі і яго ў час лоўлі рыбы! I ад яго ў яе ўжо двое дзяцей. Потым яна выйшла за канавала з Воднян, дык той аднойчы ўначы цюкнуў яе сякераю і добраахвотна здаўся паліцыі. Калі потым яго ў Пісеку пры акруговым судзе вешалі, ён укусіў святара ў нос і заявіў, што наогул ні аб чым не шкадуе, а таксама сказаў нешта агіднае пра пана імператара.