— Бачыце, таварыш, — казаў далей здаравяк-вольнапісаны, — а вы кажаце, што між людзей ужо няма тае павагі да нашай любай монархіі. Арыштант, у якога і пакурыць няма чаго і якому належыць зьявіцца да палкоўніка, выказвае вам дасканалы прыклад адданасьці трону і складае оду сваей адзінай і непадзельнай радзіме, якую лупяць і ў хвост і ў грыву. Яго пазбавілі волі, а з вуснаў яго ліюцца словы бязьмежнай адданасьці імпэратару Morituri te salutant! caesari![31]. A профос — хлопец разьбітны. Такога паслухмянага слугу прыемна мець. Пазаўчора я яму даў пяць крон, каб ён зьбегаў купіў папірос а ён, сукін сын, сягодня раніцою мне кажа, што тут курыць ня можна, што яму праз гэта будуць няпрыемнасьці. Што-ж да пяці крон, дык ён кажа, што верне іх мне, калі атрымае пэнсію… Так, таварыш, цяпер нікому і нічому нельга верыць. Асноўныя прынцыпы моралі перакручаны. Абабраць арыштаванага, га!? А гэты тып яшчэ сьпявае сабе цэлы дзень:
Вось шэльма, сукін сын, падлюга, сволач!
Пасьля гэтага лірычнага адхіленьня вольнапісаны распытаўся ў Швэйка, чым той правініўся. Швэйк расказаў.
— Шукаў свайго палка? — сказаў вольнапісаны. — Нядрэннае турнэ. Табар — Мілеўска — Кветаў — Враж — Мальчын — Чыжова — Седлец — Гараждовіцы — Радомышль — Пуцім — Шчэкна — Страконіцы — Валын — Дуб — Вадняны — Працівін — Пуцім — Пісэк — Будэйовіцы… Цяжкі шлях! І вы заўтра павінны будзеце зьявіцца да палкоўніка! О, любы браце! Мы ўбачымся на месцы смяротнай кары! Заўтра зноў наш палкоўнік Шрэдэр атрымае вялікае задаваленьне. Вы сабе нават уявіць ня можаце, як добра на яго ўплываюць палкавыя падзеі! Носіцца па ўсім дварэ, з высунутым, як ў здохлай кабылы языком, як сабака, што згубіў свайго гаспадара. Лапоча, бяз сьціханку і плюецца наўкола, як вярблюд, і вам здаецца, што вось-вось ад яго крыху абурацца сьцены казарм. Я яго добра ведаю, адзін раз ўжо з ім стыкаўся, зьяўляўся да яго. Калі мяне прызвалі і я паступіў у каманду вольнапісаных, мне кравец не пасьпеў пашыць формы і я прышоў на заняткі ў высокіх ботах і ў цыліндры. Стаў на левы фланг і маршыраваў разам з усімі. Палкоўнік Шрэдэр пад‘ехаў на кані да мяне, чуць мяне ня зьбіў. „Што вы тут робіце, гэй, вы, капялюш?!“ — Зароў ён на мяне так, што, напэўна на Шумаве[32] было чуваць. Я яму зусім корэктна адказаў, што я вольнапісаны і прышоў на заняткі. Каб вы глянулі на яго ў гэту хвіліну! Завёў ён сваю машынку на цэлай поўгадзіны і потым толькі заўважыў, што я аддаю яму чэсьць у цыліндры. Тут ён закрычаў, што я заўтра павінен зьявіцца да яго, і як шалёны памчаўся бог ведае куды, потым прымчаўся назад, зноў пачаў крычаць, вяр‘явацца і біць сябе ў грудзі; мяне загадаў зараз-жа прыбраць з пляцу і пасадзіць на гаўптвахту. Калі назаўтра я зьявіўся да яго, ён закаціў мне чатырнаццаць дзён арышту, загадаў прыбраць мяне ў якіясьці лахманы з цэйхгаўза і гразіў, што спора мне нашыўкі. „Вольнапісаны — гэта эмбрыён славы зародак героя! — трапаў языком палкоўнік. Ня так даўно вольнапісаны Вольтат, якому далі чын капрала, добраахвотна накіраваўся на фронт і ўзяў ў палон пятнаццаць чалавек. У той момант, калі ён іх прывёў, яго разарвала гранатаю. І што-ж? Праз пяць хвілін прышоў ужо загад даць Вольтату чын малодшага афіцэра! Вось і вас-бы чакала бліскучая такая будучына: павышэньні і нагароды. Ваша імя было-бы запісана ў залатую кнігу нашага палка!“ — Вольнапісакы сплюнуў. — Вось, брат, якія аслы родзяцца на сьвеце. Пляваць мне на іхнія нашыўкі і ўсе прывілеі, накшталт таго, што мне будуць казаць: „Вы, вольнапісаны, — асёл“. Заўважце, як гэта гучыць: „Вы, асёл“, замест грубога — „Ты асёл“, а пасьля сьмерці вас аздобяць вялікім срэбным мэдалём. Усё начальства — імпэратарскія дастаўшчыкі чалавечых трупаў з зорачкамі і бяз зорачак. Любы бык шчасьлівейшы за нас з вамі. Яго зарэжуць ў разніцы зразу і не цягаюць перад гэть;м на палявыя заняткі і на стрэльбішча. — Тоўсты вольнапісаны пераваліўся на другі сяньнік і гаварыў далей: — Гэта факт, што калі-небудзь усё гэта лопне. Вечна цягнуцца гэта ня можа. Папрабуйце разадзьмуць сьвіньню ў слана — абавязкова лопне. Калі паеду на фронт, я на нашай цяплушцы напішу: Тры тоны ўгнаеньня для палёў ворага: сорак чалавек ці васьмёра коняй».
Дзьверы адчыніліся і зьявіўся профос, які прынёс чвэртку салдацкага хлеба на абодвых і сьвежай вады.