Мне засталося ўзяцца за лясную птушку. Да гэтага часу добра памятаю свой конфлікт з рэдактарам «Вясковага агляданьня» дэпутатам-клерыкалам Іосіфам М. Кадлчакам. Пачалося з таго, што я выразаў з ангельскай часопісі «Countzy Lite» малюначак з птушкай, якая сядзела на гарэшніку. Зьмясьціўшы гэту птушку ў нашай часопісі, я назваў яе «гарэхаўкай» так-жа сама, якя, не вагаючыся, казваў-бы птушку, якая сядзіць на маліне — лёгічна, — «малінаўкай», а якая сядзіць на рабіне — «рабінаўкай». Заварылася каша. Кадлчак напаў на мяне ў адкрытым лісьце, сьцьвярджаючы, што гэта сойка, а зусім не «гарэхаўка», і што «гарэхаўка» — гэта рабскі пераклад з нямецкай мовы Eichelhoher.
Я адказаў яму лістом, у якім выклаў усю сваю тэорыю пра «гарэхаўку», перасыпаючы сваё выкладаньне больш-менш моцнымі выразамі пра апонэнта, і ўставіў некалькі цытат з Брэма, прыдуманых мною самім. Дэпутат Кадлчак адказаў мне адкрытым лістом у рэдакцыю «Вясковае агляданьне», зьмешчаным у якасьці перадавіцы.
Мой шэф, пан Фукс, сядзеў, як заўсёды, у кафэ і чытаў мясцовыя газэты, бо за апошні час стаў сачыць за нататкамі і рэцэнзіямі на мае цікавыя артыкулы з «Сьвета жывёлін». Калі я прышоў у кафэ, ён толькі моўчкі кіўнуў галавою на «Вясковае агляданьне», якое ляжала на стале, і паглядзеў на мяне сумнымі вачыма. Гэты выраз вачэй стаў ў яго за апошні час заўсёдным.
Я прачытаў услых перад усёй публікай:
Мною заўважана, што ваша часопісь уводзіць новую нязвыклую і неабгрунтаваную зоолёгічную тэрмінолёгію, занядбайваючы чыстату чэскай мовы і прыдумляючы ўсялякіх жывёлін. Я ўжо зазначаў, што замест агульнапрынятай і з даўных гадоў ужыванай назвы «сойка» рэдактар ваш уводзіць назву «гарэхаўка», што зьяўляецца «літэральным перакладам нямецкага тэрміну Eichelhoher — сойка».
— Сойка, — паўтарыў за мною безнадзейна выдавец. Я спакойна чытаў далей:
У адказ на гэта я атрымаў ад рэдактара вашай газэты часопісі «Сьвет жывёлін» ліст характару асабістага I напісаны надзвычайна грубым, нястрыманым і бадзёрыстым тонам. У гэтым лісьце я быў названы невукам і жывёлінай, якая заслугоўвае ўсялякай зьнявагі. Прыстойныя людзі ня могуць дазволіць сабе ў дыскусіях навуковага характару такой аргумэнтацыі. Гэта яшчэ пытаньне, хто з нас абодвых большая жывёліна. Магчыма, што мне ня трэба было супярэчыць у адкрытым лісьце, але з прычыны перагружанасьці працай я не палічыў важнай гэту мізэрную акалічнасьць. Цяпер-жа. пасьля хамскіх выбрыкаў вашага рэдактара, я лічу сваім абавязкам прыбіць яго да ганебнага слупа грамадзкай зьнявагі. Ваш рэдактар вельмі памыляецца, лічачы мяне невукам і жывёлінай, якая ня ведае, як называецца тая ці іншая птушка. Я займаюся орнітолёгіяй на працягу доўгага часу і чэрпаю свае веды ня з мёртвых кніг, а з вывучэньяя самой прыроды, маючы больш птушак у клетках, чым мог бачыць у сваім жыцьці ваш рэдактар, які ня выходзіць за межы праскіх шынкоў.
Але ўсё гэта рэчы другарадныя, хоць, вядома, вашаму рэдактару «Сьвета жывёлін» ня шкодзіла-б пераканааца, кім зьяўляецца той. каго ён называе жывёлінай, раней, чым нататкі гэтыя выдуць з-пад пяра і пападуцца на вочы чытачом у Моравіі і ў Фрыдляндзе пад Містэкам, дзе да гэтага артыкулу ў вашай часопісі таксама былі падпісчыкі. Урэшце справа не ў полеміцы асабістага характару нейкага вар‘ята, а ў тым, наб аднавіць праўду. Таыў паўтараю яшчэ раз, што нельга выдумляць ці перакладаць літаральна назвы, калі ў нас ёсьць усім вядомая свая назва «сойка».
— Так, сойка, — яшчэ больш безнадзейным голасам сказаў мой шэф.
Я чытаю спакойна далей, не даючы сябе перапыняць.
Калі неспэцыяліст і хуліган бярэцца не за сваю справу, дык гэта нахабнасьць з яго боку. Дзе гэта чутно, каб сейку называлі гарэхаўкай? У працы «Нашы птушкі» на старонцы 148 ёсьць латынская назва «Ganulus glaudarius, В. А.» Гэта і ёсьць сойка.
Рэдактар вашай часопісі, бясспрэчна, павінен будзе прызнаць. што я ведаю птушак ляпей, чым іх можа ведаць не спэцыяліст. Гарэхаўка, па тэрмінолёгіі профэсара Байера. зьяўляецца ня чым іншым, як «Mucicrasa carycatectes, В» і гэта латынскае «В» не азначае, як напісаў мне ваш рэдактар, слова «балдык». Чэскія птушкаводы ведаюць толькі сойку звычайную і не сустракалі для яе назвы «гарэхаўка, прыдуманай панам, да якога якраз і падыходзіць пачатковая літара В паводле яго ж тэорыі.