— Пан капрал, — сказаў вольнапісаны, — у гэты момант, сочачы за чарованым поглядам за шумнымі гарамі і пахучымі лясамі, вы нагадваеце сабою натхнёную фігуру Дантэ. Тыя-ж самыя шляхетныя рысы поэта, чалавека, чулага сэрцам і душою, які агукваўся на ўсё ўзвышанае. Прашу вас, застанецеся так сядзець, гэта вам да твару. Як пранікнёна, бяз ценю роблевасьці і прыкідваньня лупіце вы вочы на пэйзаж, які перад вамі разлягаецца. Бязумоўна, вы думаеце пра тое, як будзем прыгожа тут вясною, калі гэта пустая мясцовасьць засьцелецца стракатым дываном палявых кветак…
— Які арашаецца крынічкаю. — падхапіў Швэйк. — А на пянёчку сядзіць пан капрал, сьлініць аловак і піша вершыкі ў часопісь «Маленькі чытач».
Гэта ня вывела капрала з стану поўкай апатыі. Вольнапісаны стаў запэўняць капрала, што ён бачыў зьлепленую яго галаву на выстаўцы скульптуры:
— Даруйце пан капрал, ці не ляпіў з вас скульптар Штурза?[56]
Капрал глянуў на вольнапісанага і сказаў сумна:
— He.
Вольнапісаны змоўк і выцягнуўся на лаўцы.
Канвойныя гулялі з Швэйкам у карты. Капрал з адчаю стаў заглядваць у карты цераз плечы гулякаў і нават дазволіў сабе зрабіць заўвагу, што Швэйк пашоў з туза і што яму ня варта было казыраць: тады-б ў яго засталася сямёрка для знесу.
— У ранейшыя часы, — сказаў Швэйк, — у шынкох былі вельмі добрыя надпісы на сьценах, спэцыяльна для дарадцаў. Памятаю адзін надпіс: «Ня лезь, дарадца, да гулякаў, a то дастанеш па зубах».
Воінскі цягнік падыходзіў да станцыі, дзе інспэкцыя абыходзіла вагоны. Цягнік спыніўся.
— Так і ведаў, — сказаў бязьлітасны вольнапісаны, многазначна глянуўшы на капрала, — інспэкцыя ўжо тут.
У вагоны ўвайшла інспэкцыя.
Начальнікам воінскага цягніка быў назначаны штабам афіцэр запасу — доктар матэматычных навук Мраз.
На такія дурнецкія справы заўсёды назначалі афіцэраў запасу. Мраз ад свае пасады зусім ашаламіўся. Ён заўсёды недалічваўся аднаго вагона, хоць да вайны быў выкладчыкам матэматыкі ў рэальнай школе. Апрача таго, падлік каманды па асобных вагонах, зроблены на апошняй станцыі, ня сыходзіўся з падлікам, зробленым пасьля пасадкі на будэйовіцкім вакзале. Калі ён праглядаў сьпіс інвэнтару, выяўлялася, што невядома адкуль узяліся дзьве палявыя кухні. Яго прахапілі дрыжыкі, калі ён констатаваў, што коні якімсьці чынам размножыліся. У сьпісе афіцэрскага складу ў яго не хапала двух малодшых афіцэраў. У пярэднім вагоне, дзе зьмяшчалася палкавая канцылярыя, не маглі знайсьці пішучай машынкі. Ад усяго гэтага хаосу ў яго забалела галава, ён выпіў ужо тры парашкі асьпірыну і інспэктаваў цягнік з хваравітым абліччам.
Увайшоўшы разам з камэндантам цягніка ў арыштанскае купэ і праглядзеўшы паперы, ён прыняў рапарт ад нясчаснага капрала, што ім канваіруюцца два арыштанты і што ў яго вось столькі чалавек каманды. Потым начальнік цягніка параўнаў наяўнасьць з тым, што было ў паперах, а аглядзеў купэ.
— Гэта яшчэ каго вы везяце? — строга запытаўся ён, па казваючы на обэр-фэльдкурата, які спаў на жываце, задзё рыста выставіўшы азадак проста на інспэкцыю.
— Асьмелюся далажыць, пан лейтэнант, — заікаючыся пралепятаў капрал. — Гэта, гэт…
— Які яшчэ там «гэта гэт»? — нездаволена сказаў Мраз, — гаварэце выразьней.
— Асьмелюся далажыць, пан лейтэнант, — адкаў за капрала Швэйк, гэты пан што сьціць на жываце, нейкі п‘яны обэр-фэльдкурат. Ён да нас прыстаў і ўлез у вагон, а мы не магл яго выкінуць. бо як ні як — начальства, і гэта было-бпарушэньнем чынаўшанаваньня. Ён, мусіць, пераблытаў штабны вагон з арыштанскім.
Мраз уздыхнуў і паглядзеў на свае паперы. У паперах ня было нават ніякага намёку на обэр-фэльдкурата, які-б павінен быў ехаць з цягніком у Брук. У яго заторгалася зока. На папярэдняй прыпынцы ў яго раптам прыбавілася коняй, а цяпер — калі ласка! — у арыштанскім купэ невядома адкуль бярэцца обэр-фэльдкурат.
Начальнік цягніка ня прыдумаў нічога лепшага, як загадаць капралу, каб той перавярнуў обэр-фэльдкурата, які спаў на жываце, тварам угору, бо ў ранейшым палажэньні нельга было пазнаць, хто ён такі.
Капрал пасьля доўгіх намаганьняў перавярнуў обэр-фэльдкурата дагары, прычым фэльдкурат прачнуўся і, убачыўшы перад сабой афіцэра, сказаў:
— Eh, seriris, Fredy, was gibt‘s Neues? Abendessen schon Sertig[57].
Пасьля гэтага ён зноў заплюшчыў вочы і павярнуўся да сьцяны.
Мраз у момант пазнаў, што гэта ўчарашні абжора з афіцэрскага сабраньня, вядомы аб‘ядала на ўсіх афіцэрскіх балях і ціха ўздыхнуў: